Ustanowienie zastawu
Do ustanowienia zastawu potrzebna jest umowa między właścicielem a wierzycielem oraz, z zastrzeżeniem wyjątków w ustawie przewidzianych, wydanie rzeczy wierzycielowi albo osobie trzeciej, na którą strony się zgodziły (art. 307 § 1 k.c.). Jeżeli rzecz znajduje się w dzierżeniu wierzyciela, do ustanowienia zastawu wystarcza sama umowa (art. 307 § 2 k.c.).
Umowa ustanowienia prawa zastawu jest umową realną. Oznacza to, że oprócz zawarcia umowy, czyli złożenia przez strony zgodnych oświadczeń, niezbędna jest też realna czynność wydania rzeczy (por. E. Gniewek, Prawo rzeczowe, Warszawa 2008, wyd. 7, s. 233).
Przedmiot zastawu
Przedmiotem zwykłego zastawu umownego może być rzecz ruchoma, oznaczona co do tożsamości. Przedmiotem zastawu można uczynić także takie prawa jak wierzytelności, akcje i obligacje (por. E. Gniewek, Prawo rzeczowe, Warszawa 2008, wyd. 7, s. 237).
W myśl art. 327 k.c. przedmiotem zastawu mogą być prawa, jeżeli są zbywalne.
Prawo jest zbywalne – w wielkim uproszczeniu – jeżeli można je przenieść w drodze czynności prawnej na inny podmiot.
Skuteczność zastawu względem wierzycieli zastawcy
Zastaw jest skuteczny wobec wierzycieli zastawcy, jeżeli umowa o ustanowienie zastawu została zawarta na piśmie z datą pewną (art. 307 § 3 k.c.). Dla odróżnienia prawnorzeczowej terminologii należy wskazać, że zastawcą nazywa się dłużnika, którego rzecz została zastawiona. Wierzyciel natomiast, jako strona umowy zastawu, nosi miano zastawnika.
Data jest pewna wówczas, gdy została urzędowo poświadczona (zob. art. 81 § 1 k.c.). Czynność prawna ma datę pewną także w przypadku:
1) stwierdzenia dokonania czynności w jakimkolwiek dokumencie urzędowym – od daty dokumentu urzędowego,
2) umieszczenia na obejmującym czynność dokumencie jakiejkolwiek wzmianki przez organ państwowy, organ jednostki samorządu terytorialnego albo przez notariusza – od daty wzmianki.
Podstawowe obowiązki zastawnika
Zastawnik, któremu rzecz została wydana, powinien czuwać nad jej zachowaniem stosownie do przepisów o przechowaniu za wynagrodzeniem. Po wygaśnięciu zastawu zastawnik powinien zwrócić rzecz zastawcy (por. art. 318 k.c.).
Jeżeli rzecz obciążona zastawem przynosi pożytki, zastawnik powinien w braku odmiennej umowy pobierać je i zaliczać na poczet wierzytelności oraz związanych z nią roszczeń. Po wygaśnięciu zastawu obowiązany jest złożyć zastawcy rachunek (por. art. 319 k.c.).
Pierwszeństwo
Jeżeli w chwili ustanowienia zastawu rzecz jest już obciążona innym prawem rzeczowym, zastaw powstały później ma pierwszeństwo przed prawem powstałym wcześniej, chyba że zastawnik działał w złej wierze (por. art. 310 k.c.).
Zakaz ograniczenia rozporządzania przedmiotem zastawu
W ramach umowy zastawu nieważne jest zastrzeżenie, przez które zastawca zobowiązuje się względem zastawnika, że nie dokona zbycia lub obciążenia rzeczy przed wygaśnięciem zastawu (por. art. 311 k.c.).
Zaspokojenie wierzyciela
Zaspokojenie zastawnika z rzeczy obciążonej następuje według przepisów o sądowym postępowaniu egzekucyjnym (art. 312 k.c.).
Zastawnik może dochodzić zaspokojenia z rzeczy obciążonej zastawem bez względu na ograniczenie odpowiedzialności dłużnika, wynikające z przepisów prawa spadkowego (por. art. 316 k.c.).
Przedawnienie wierzytelności zabezpieczonej zastawem nie narusza uprawnienia zastawnika do uzyskania zaspokojenia z rzeczy obciążonej (zob. art. 317 k.c.).
Zaspokojenie innych roszczeń wierzyciela
Zastaw zabezpiecza również roszczenia o odsetki za trzy ostatnie lata przed zbyciem rzeczy w postępowaniu egzekucyjnym lub upadłościowym, przyznane koszty postępowania w wysokości nieprzekraczającej dziesiątej części kapitału oraz inne roszczenia o świadczenia uboczne, w szczególności roszczenie o odszkodowanie z powodu niewykonania lub nienależytego wykonania zobowiązania, oraz o zwrot nakładów na rzecz (art. 314 k.c.).
Narażenie przedmiotu zastawu na utratę lub uszkodzenie
Jeżeli rzecz, która jest obciążona zastawem, zostaje narażona na utratę lub uszkodzenie, zastawca może żądać bądź złożenia rzeczy do depozytu sądowego, bądź zwrotu rzeczy za jednoczesnym ustanowieniem innego zabezpieczenia wierzytelności, bądź sprzedaży rzeczy (por. art. 321 § 1 k.c.).
Przedawnienie roszczeń
Roszczenie zastawcy przeciwko zastawnikowi o naprawienie szkody z powodu pogorszenia rzeczy, jak również roszczenie zastawnika przeciwko zastawcy o zwrot nakładów na rzecz przedawniają się z upływem roku od dnia zwrotu rzeczy (art. 322 § 1 k.c.).
Skutek przeniesienia wierzytelności, która została zabezpieczona zastawem
Przeniesienie wierzytelności zabezpieczonej zastawem pociąga za sobą przeniesienie zastawu. W razie przeniesienia wierzytelności z wyłączeniem zastawu zastaw wygasa (por. art. 323 § 1 k.c.). Jednakże zastaw nie może być przeniesiony bez wierzytelności, którą zabezpiecza (por. art. 323 § 2 k.c.).
Nabywca wierzytelności zabezpieczonej zastawem może żądać od zbywcy wydania rzeczy obciążonej, jeżeli zastawca wyrazi na to zgodę. W braku takiej zgody nabywca może żądać złożenia rzeczy do depozytu sądowego (art. 324 k.c.).
Wygaśnięcie zastawu
Jeżeli zastawnik zwróci rzecz zastawcy, zastaw wygasa bez względu na zastrzeżenia przeciwne (art. 325 § 1 k.c.).
Zastaw pomimo nabycia rzeczy obciążonej przez zastawnika na własność nie wygasa, jeżeli wierzytelność zabezpieczona zastawem jest obciążona prawem osoby trzeciej lub została na jej rzecz zajęta (por. art. 325 § 2 k.c.).
Podstawa prawna:
Art. 81, 306 § 1, 307, 310, 311, 312, 314, 316, 317, 318, 319, 321 § 1, 322 § 1, 323, 324, 325 Ustawy z dnia 23 kwietnia 1964 r. – Kodeks cywilny (tekst jednolity: Dz.U. z 2014 r., poz. 121).
