Definicja kary umownej
Zgodnie z treścią art. 483 Kodeksu cywilnego, można zastrzec w umowie, że naprawienie szkody wynikłej z niewykonania lub nienależytego wykonania zobowiązania niepieniężnego nastąpi przez zapłatę określonej sumy (jest to tzw. kara umowna). Pamiętajmy przy tym, że dłużnik nie może bez zgody wierzyciela zwolnić się z zobowiązania przez zapłatę kary umownej.
W razie niewykonania lub nienależytego wykonania zobowiązania kara umowna należy się wierzycielowi w zastrzeżonej na ten wypadek wysokości bez względu na wysokość poniesionej szkody. Żądanie odszkodowania przenoszącego wysokość zastrzeżonej kary nie jest dopuszczalne, chyba że strony inaczej postanowiły. Jeżeli zobowiązanie zostało w znacznej części wykonane, dłużnik może żądać zmniejszenia kary umownej; to samo dotyczy wypadku, gdy kara umowna jest rażąco wygórowana.
Orzecznictwo Sądu Najwyższego
Jak podkreśla Sąd Najwyższy w wyroku z dnia 9 maja 2012 r. (sygn. akt V CSK 196/11), brak obowiązku wykazywania szkody sprawia, że kara umowna należy się, co do zasady w zastrzeżonej wysokości, bez względu na wysokość rzeczywiście poniesionej szkody. Tak więc kara umowna pełni przede wszystkim funkcję kompensacyjną, jako postać odszkodowania i dlatego z reguły jest określana w umowach w wysokości zbliżonej do przewidywanej szkody. To sprawia, że zasadą jest niemożność żądania odszkodowania przenoszącego wysokość zastrzeżonej kary umownej, jak też dłużnik nie może się domagać zasądzenia kary poniżej umówionej wysokości. Strony mogą zastrzec karę umowną, korzystając z zasady swobody umów, jako karę wyłączną (tylko kara umowna, realizująca funkcję kompensacyjną kary, niezależnie od rzeczywistej wysokości szkody), kumulatywną (należna kara umowna oraz pełne odszkodowanie, w takim wypadku kara pełni funkcję represyjną. Kara taka należy jednak do rzadkości i jej dopuszczalność bywa kwestionowana) oraz zaliczalną (kara umowna zaliczana na poczet odszkodowania uzupełniającego, odrębnie dochodzonego). Kara zaliczalna realizuje także funkcję kompensacyjną kary umownej i może pełnić rolę zaliczki na poczet odszkodowania, dzięki której wierzyciel otrzyma z założenia szybko i bez wdawania się w spór co do wysokości szkody umówioną z góry kwotę pieniężną. Dopiero dalsza należna kwota może stać się przedmiotem sporu i procesu sądowego, jeśli strony przewidzą roszczenie (odszkodowanie) uzupełniające ponad karę umowną.
Pamiętajmy, że skuteczność kary umownej zależy od jej bezwzględnego wyrażenia w pieniądzu. Jednocześnie musi ona zostać określona konkretną kwotą np. 1000 zł lub jako procent otrzymywanego wynagrodzenia np. 10% otrzymywanego wynagrodzenia. W innym przypadku zapis kary umownej będzie nieskuteczny. Oczywiście podstawową zasadą przy konstruowaniu klauzuli kary umownej jest dokładne określenie w jakich sytuacjach może być ona egzekwowana. Możemy pokusić się o ustawowe stwierdzenie, że należy się w przypadku niewykonania lub nienależytego wykonania zobowiązania niepieniężnego. Z drugiej strony można jednak wyraźnie wskazać na czym polega owe z niewykonanie lub nienależyte wykonanie zobowiązania – to jednak każdorazowo jest uzależnione od rodzaju zawartej umowy i konkretnego świadczenia, będącego jej przedmiotem.
Na zakończenie pamiętajmy, że jeżeli przepis szczególny stanowi, że w razie niewykonania lub nienależytego wykonania zobowiązania niepieniężnego dłużnik, nawet bez umownego zastrzeżenia, obowiązany jest zapłacić wierzycielowi określoną sumę, stosuje się odpowiednio przepisy o karze umownej.
Podstawa prawna:
[art.483 k.c. (Dz.U.2014.121 j.t.)]
