Zgodnie z obowiązującymi przepisami złożenie oświadczenia woli w przedmiocie odrzucenia spadku jest koniecznym krokiem, gdy nie chcemy przyjąć majątku po zmarłym spadkodawcy, a jesteśmy ustanowieni spadkobiercami na mocy testamentu lub przepisów ustawy. W takiej sytuacji mamy tylko 6 miesięcy na to, aby złożyć przed sądem lub notariuszem wyraz naszej woli, że nie chcemy mieć ze spadkiem nic wspólnego. Pamiętajmy jednocześnie, że termin ten zaczyna biegnąć od momentu, w którym dowiedzieliśmy się o tytule swojego powołania. Co to w praktyce oznacza? To, że z chwilą dotarcia do nas wiadomości o śmierci spadkodawcy lub pozostawionym przez niego testamencie (uwzględniającym naszą osobę przy dziedziczeniu) upływa czas na skuteczne złożenie omawianego oświadczenia. Jeśli nie zdążymy z tą czynnością w ciągu ustawowych 6 miesięcy, przyjmuje się, że nabyliśmy spadek wprost – czyli bez ograniczenia za długi spadkowe (będziemy musieli spłacić wszystkie zadłużenia zmarłego).
Kodeks postępowania cywilnego przewiduje konieczność złożenia wypisu aktu zgonu spadkodawcy albo prawomocne orzeczenie sądowe o uznaniu go za zmarłego lub stwierdzenia zgonu – oczywiście jeśli w toczącym się postępowaniu spadkowym nie złożono wcześniej takich dowodów. Wydawałoby się zatem, że brak aktu zgonu spadkodawcy powoduje niemożność złożenia oświadczenia woli w sprawie przyjęcia spadku (wprost lub z ograniczeniem odpowiedzialności spadkobiercy za długi spadkowe) czy też jego odrzucenia. W praktyce jednak nie jest to podstawą do odmowy przyjęcia takiego oświadczenia przez sąd – dodajmy tylko, że podczas rozprawy sąd sporządzi protokół ze złożonego oświadczenia.
W niniejszej sprawie wypowiedział się także Sąd Najwyższy. W wyroku z dnia 15 stycznia 1991 r. (sygn. akt III CZP75/90) stwierdził, że spadkobiercy nie można przymuszać do złożenia oświadczenia o przyjęciu lub o odrzuceniu spadku. Wola złożenia ustnie do protokołu – wyrażona zwłaszcza w toku postępowania o stwierdzenie nabycia spadku – oświadczenia w tym przedmiocie powinna jednak być respektowana przez sąd spadku. Negatywne stanowisko sądu nie może tu szkodzić prawom tego spadkobiercy. Omawiany sześciomiesięczny termin na złożenie oświadczenia woli w przedmiocie nabycia bądź odrzucanie spadku należałoby zatem uznać dla spadkobiercy, który przed jego upływem zwrócił się o to do sądu, za zachowany również wtedy, gdy po upływie tego terminu sąd odebrał od niego do protokołu oświadczenie o przyjęciu lub odrzuceniu spadku. Ostatecznie zatem akt zgonu nie może przesądzać o prawie do składania omawianych oświadczeń w sprawach spadkowych.
