Zgodnie z treścią art. 353 KC, zobowiązanie polega na tym, że wierzyciel może żądać od dłużnika świadczenia, a dłużnik powinien świadczenie spełnić. Świadczenie może polegać przy tym na działaniu albo na zaniechaniu.
Z powyższego wynika zatem, że zobowiązanie to szczególnego rodzaju powinność wykonania albo niewykonania określonej czynności faktycznej lub prawnej. Czynnością faktyczną może być np. przypilnowanie samochodu kolegi, prawną zaś sprzedaż tego auta. Zobowiązanie może mieć różne podstawy prawne – najczęściej wynika jednak z konkretnej umowy. Dodajmy jednak, że umowa taka może być zawarta w formie ustnej, zwykłej pisemnej, pisemnej z podpisami urzędowo poświadczonymi czy wreszcie w formie aktu notarialnego, decydują o tym nie tylko strony umowy, ale także przepisy (przykładowo nabycie, zbycie czy obciążenie jakiejkolwiek nieruchomości musi nastąpić w formie aktu notarialnego, w przeciwnym razie umowa będzie nieważna).
Jak zaznaczył Sąd Najwyższy w wyroku z dnia 30 października 2003 r. (sygn. akt IV CK 121/02) – zobowiązanym z umowy jest ten kto umowę zawarł, a nie ten, na czyje potrzeby umowa została zrealizowana. Bez względu na przyczyny, z powodu których dłużnik zaciągnął zobowiązanie i niezależnie od tego, czy wzajemne świadczenia wierzyciela wykorzystane zostały bezpośrednio przez dłużnika czy też zostały przeznaczone dla osoby trzeciej dłużnik odpowiada wobec wierzyciela za zobowiązanie własne. Zobowiązanie jest zatem niczym innym jak stosunkiem prawnym, w którym strony występują na równych pozycjach – mają odpowiadające sobie (ale nie identyczne) prawa i obowiązki.
W zasadzie każdy podmiot stosunków cywilnoprawnych może być stroną zobowiązania – dotyczy to tak osób fizycznych, jak i osób prawnych, a nawet jednostek organizacyjnych nie posiadających osobowości prawnej, lecz posiadających zdolność prawną. Nie ma przy tym znaczenia o jakiej stronie jest wówczas mowa – czy jest to dłużnik czy też wierzyciel.
Zobowiązanie może przyjąć wreszcie postać prostą jak i złożoną. W tym pierwszym przypadku mamy do czynienia z jedną czynnością prawną, w drugim gdy na treść zobowiązania składają się dwa powiązane ze sobą świadczenia, a strony występują w odmiennych rolach, gdy chodzi o każde ze świadczeń: wierzyciel w zakresie jednego ze świadczeń jest dłużnikiem co do drugiego świadczenia. Ich źródłem są najczęściej umowy wzajemne.
Zdaniem P. Machnikowskiego „W doktrynie wskazuje się, że komentowany przepis nie zawiera definicji równościowej zobowiązania, wskazuje jednak podstawowe cechy zobowiązania, które pozwalają formułować taką definicję. Przy czym proponuje się przez zobowiązanie rozumieć złożony stosunek cywilnoprawny, którego koniecznym i najważniejszym składnikiem jest przynajmniej jeden elementarny stosunek prawny typu względnego (dwustronnie zindywidualizowany), w ramach którego jeden podmiot (dłużnik) jest obowiązany do spełnienia świadczenia (podjęcia określonego działania lub zaniechania na rzecz drugiej strony), a drugi podmiot (wierzyciel) jest uprawniony do otrzymania świadczenia. Doprecyzowując tę definicję wskazano, by stopień ważności stosunków elementarnych w ramach złożonych stosunków cywilnoprawnych wyróżniać wedle kryterium funkcjonalnego. Wyróżniony elementarny stosunek prawny jest w złożonym stosunku zobowiązaniowym najważniejszy, wówczas gdy typowo realizacja obowiązku w tym elementarnym stosunku jest celem, dla którego cały złożony stosunek prawny zostaje powołany. Zaprezentowana definicja, w odróżnieniu od wcześniej formułowanych, obejmuje tylko stosunki zobowiązaniowe (pozwala więc odróżnić zobowiązania od innych stosunków prawnych) i jednocześnie wszystkie stosunki zobowiązaniowe, bowiem wszystkie zobowiązaniowe stosunki prawne mają cechy zawarte w tej definicji”.
