Zgodnie z treścią art. 758 KC, przez umowę agencyjną przyjmujący zlecenie (agent) zobowiązuje się, w zakresie działalności swego przedsiębiorstwa, do stałego pośredniczenia, za wynagrodzeniem, przy zawieraniu z klientami umów na rzecz dającego zlecenie przedsiębiorcy albo do zawierania ich w jego imieniu. Do zawierania umów w imieniu dającego zlecenie oraz do odbierania dla niego oświadczeń agent jest uprawniony tylko wtedy, gdy ma do tego umocowanie.
Tak naprawdę można wyróżnić aż dwa typy umów agencyjnych – agencji połączonej z pełnomocnictwem i agencji pośredniczej. W umowie typu przedstawicielskiego usługi agenta polegają na zawieraniu umów w imieniu dającego zlecenie i obejmują dokonywanie czynności prawnych. Agent jest umocowany do zawierania umów w imieniu dającego zlecenie. W tym typie umowy agencyjnej czynnościom prawnym mogą towarzyszyć także czynności faktyczne. W drugim typie umowy agencyjnej – umowie o charakterze pośredniczym – usługi agenta sprowadzają się wyłącznie do czynności faktycznych polegających na pośredniczeniu.
Zgodnie z zasadą swobody umów, strony jakiejkolwiek umowy cywilnoprawnej mogą zgodnie ze swoją wolą, przepisami prawnymi i zasadami współżycia społecznego kształtować treść łączącego je stosunku prawnego. Dotyczy to także umowy agencyjnej, a w szczególności zawieranej w jej ramach klauzuli ograniczającej działalność konkurencyjną agenta.
Na wstępie trzeba zaznaczyć, że omawiany zakaz konkurencji jest dobrowolny, stąd też strony umowy agencyjnej nie mają obowiązku decydować się na takie postanowienie umowne. Zgodnie z treścią art. 7646 KC, strony mogą, w formie pisemnej pod rygorem nieważności, ograniczyć działalność agenta mającą charakter konkurencyjny na okres po rozwiązaniu umowy agencyjnej (tzw. ograniczenie działalności konkurencyjnej). Ograniczenie jest ważne, jeżeli dotyczy grupy klientów lub obszaru geograficznego, objętych działalnością agenta, oraz rodzaju towarów lub usług stanowiących przedmiot umowy.
Pamiętajmy, że ograniczenie działalności konkurencyjnej nie może być zastrzeżone na okres dłuższy niż dwa lata od rozwiązania umowy. Dający zlecenie obowiązany jest do wypłacania agentowi odpowiedniej sumy pieniężnej za ograniczenie działalności konkurencyjnej w czasie jego trwania, chyba że co innego wynika z umowy albo że umowa agencyjna została rozwiązana na skutek okoliczności, za które agent ponosi odpowiedzialność. Jeżeli wysokość powyższej sumy nie została w umowie określona, należy się suma w wysokości odpowiedniej do korzyści osiągniętych przez dającego zlecenie na skutek ograniczenia działalności konkurencyjnej oraz utraconych z tego powodu możliwości zarobkowych agenta.
Zgodnie z wyrokiem Sądu Najwyższego z dnia 27 kwietnia 2007 r. (sygn. akt I CSK 37/07), wprowadzony zakaz konkurencji pozwala agentowi co do zasady na uzyskanie rekompensaty finansowej za wprowadzenie takiego zapisu umownego, co z natury rzeczy wiąże się z potencjalnym ograniczeniem możliwości uzyskiwania dochodów z prowadzonej działalności. Przepis stanowi bowiem, że dający zlecenie ma obowiązek wypłacenia agentowi odpowiedniej sumy pieniężnej, chyba że zostanie on wyłączony w drodze umowy lub umowa agencyjna ulegnie rozwiązaniu na skutek okoliczności, za które agent ponosi odpowiedzialność.
Dający zlecenie może do dnia rozwiązania umowy odwołać ograniczenie działalności konkurencyjnej z takim skutkiem, że po upływie sześciu miesięcy od chwili odwołania jest on zwolniony z obowiązku wypłacania sumy, o której mowa w art. 7646 § 3 i 4 KC. Odwołanie ograniczenia działalności konkurencyjnej wymaga formy pisemnej pod rygorem nieważności.
Jeżeli agent wypowiedział umowę na skutek okoliczności, za które odpowiedzialność ponosi dający zlecenie, może on zwolnić się z obowiązku przestrzegania ograniczenia działalności konkurencyjnej przez złożenie dającemu zlecenie oświadczenia na piśmie przed upływem miesiąca od dnia wypowiedzenia.
