Wada rzeczy
Uprawnienia przysługujące kupującemu w związku z rękojmią dotyczą tylko rzeczy wadliwej. Przez wady należy rozumieć tak wady fizyczne jak i wady prawne w rozumieniu przepisów Kodeksu cywilnego. Powyższe uprawnienia mają charakter uprawnień względnie wiążących strony umowy sprzedaży co oznacza, że jest możliwa zmiana ich treści tudzież pozbawienie ich kupującego na mocy porozumienia pomiędzy stronami umowy sprzedaży – tak wprost stanowi art. 558 k.c..
Odstąpienie od umowy lub żądanie obniżenia ceny
Zgodnie z treścią art. 560. § 1 k.c. jeżeli rzecz sprzedana ma wady, kupujący może od umowy odstąpić albo żądać obniżenia ceny. Jednakże kupujący nie może od umowy odstąpić, jeżeli sprzedawca niezwłocznie wymieni rzecz wadliwą na rzecz wolną od wad albo niezwłocznie wady usunie. Ograniczenie to nie ma zastosowania, jeżeli rzecz była już wymieniona przez sprzedawcę lub naprawiana, chyba że wady są nieistotne. Przepis ten reguluje kwestie uprawnień kupującego w związku z zaistnieniem wad w rzeczy sprzedanej. Kupujący posiada dwa uprawnienia – ustawowe uprawnienie do odstąpienia od umowy sprzedaży oraz prawo do żądania obniżenia ceny.
Odstąpienie od umowy
Uprawnienie do odstąpienia od umowy stanowi przejaw prawa podmiotowego w postaci uprawnienia prawo-kształtującego. Cechą tej postaci prawa przysługującego podmiotowi prawa cywilnego jest uprawnienie do doprowadzenia w drodze jednostronnej czynności prawnej do nawiązania, zmiany, ustania łączącego strony stosunku prawnego. Jest ono realizowane poprzez jednostronne oświadczenie wyrażające wolę zmiany lub ustania łączącego stosunku prawnego. W przypadku odstąpienia od umowy mamy do czynienia z wolą doprowadzenia do ustania stosunku prawnego łączącego strony umowy. Odstąpienie od umowy następuje poprzez złożenie oświadczenia woli wyrażającego taki zamiar przez kupującego sprzedawcy. Oświadczenie to w zasadzie nie wymaga żadnej formy szczególnej, co do zasady może nastąpić także w formie ustnej (dla celów dowodowych lepiej jest zrobić to z zachowaniem formy pisemnej).
Ograniczenie uprawnienia do odstąpienia od umowy
Z chwilą dojścia do sprzedającego oświadczenia o odstąpieniu od umowy przez kupującego, następuje skutek prawny w postaci ustania umowy – co więcej umowa jest traktowana jako nie była – co oznacza, że strony zwracają sobie wzajemne świadczenia.
Kupujący nie może jednak skorzystać z przysługującego mu uprawnienia jeżeli sprzedawca niezwłocznie zamieni rzecz wadliwą na rzecz wolną od wad lub niezwłocznie wady usunie. Poprzez pojęcie niezwłocznie należy rozumieć takie zachowanie sprzedawcy który po powzięciu wiadomości o wadach dokonuje stosownych czynności bez zbędnej zwłoki. Będzie to dokonanie wymiany rzeczy wadliwej na rzecz nie posiadającą wady albo przystąpienie do usuwania wad. Poruszone kwestie nie należą do zagadnień nie nastręczających żadnych problemów interpretacyjnych albowiem w praktyce niezwłocznie może być interpretowane w zależności od konkretnych okoliczności sprawy. Dlatego też w każdy przypadku należy mieć na uwadze okoliczności konkretnej sprawy oraz zasady współżycia społecznego, gdyż każde zachowanie podmiotu prawa cywilnego powinno być oceniane pod kątem zgodności z zasadami współżycia społecznego.
Rzecz naprawiana
Możliwość skorzystania przez kupującego z przysługującego mu uprawnienia do odstąpienia od umowy nie znajduje żadnego ograniczenia w sytuacjach, gdy rzecz była już wymieniana przez sprzedawcę, a więc sprzedawca nie może zapobiec wygaśnięciu umowy poprzez swoją zapobiegliwość przejawiającą się niezwłoczną kolejną (drugą) wymianą rzeczy lub powtórną jej naprawą. Uregulowanie to chroni w istocie kupującego przez zachowaniem sprzedawcy polegającym na możliwości pozbawienia go uprawnienia do odstąpienia od umowy poprzez wielokrotne niezwłoczne naprawianie rzeczy sprzedanej czy też jej wielokrotną wymianę. Ochrona kupującego przed wspomnianymi ewentualnymi nadużyciami sprzedawcy nie ma jednak absolutnego charakteru, ponieważ jej granice również zostały wyznaczone w komentowanym przepisie. W ten sposób ustawodawca postanowił równocześnie wyznaczyć granice ochrony interesów sprzedawcy z interesami kupującego. Granicą tą jest zakres wad stwierdzonych w rzeczy wymienianej lub naprawianej już przez sprzedawcę. Jeśli wady w rzeczy są nieistotne to wówczas pomimo dokonanych niezwłocznie wymiany lub naprawy kupujący traci uprawnienie do odstąpienia od umowy. Z praktycznego punktu widzenia podział wad na istotne i nieistotne nastręcza wiele trudności interpretacyjnych. Wynika to również z braku jakichkolwiek wskazówek interpretacyjnych ustawodawcy w komentowanym przepisie. Dlatego też nie należą do rzadkości sprawy w których kupujący odstępuje od umowy gdy tymczasem sprzedawca kwestionuje skuteczność takiego odstąpienia powołując się, że rzecz była co prawda wymieniania lub naprawiania lecz wady które w niej zaistniały miały charakter wad nieistotnych. Z uwagi na powyższe okoliczności charakter wad każdorazowo należy oceniać w okolicznościach danej sprawy.
Odstąpienie od umowy i zwrot świadczeń
Jeżeli kupujący odstępuje od umowy z powodu wady rzeczy sprzedanej, strony powinny sobie nawzajem zwrócić otrzymane świadczenia według przepisów o odstąpieniu od umowy wzajemnej. Zgodnie z wolą ustawodawcy strony umowy (która wówczas wygasa) są zobowiązane do wzajemnego zwrotu świadczeń które spełniły w związku z zawarciem umowy sprzedaży zgodnie z art. 494 K.c. Zatem sprzedawca jest obowiązany do zwrotu kupującemu ceny otrzymanej z tytułu sprzedaży, a kupujący jest obowiązany do zwrotu rzeczy. Przy czym skutki odstąpienia od umowy kształtują się odmiennie w zależności do tego czy dotyczą umowy sprzedaży rzeczy ruchomej czy też rzeczy będącej nieruchomością. Z mocy prawa bowiem z chwilą odstąpienia od umowy dochodzi do przeniesienia prawa własności rzeczy ruchomej na sprzedawcę (Sąd Najwyższy w wyroku z dnia 06 maja 2004 roku, sygn. akt II CK 264/03 opubl. Legalis nr 73071). Odmiennie natomiast jest w przypadku odstąpienia od umowy sprzedaży nieruchomości albowiem przyjmuje się zgodnie, że odstąpienie od umowy sprzedaży nieruchomości nie przenosi jej własności z powrotem na zbywcę (Sąd Najwyższy w uzasadnieniu uchwały z dnia 17.11.1993 roku sygn. akt. III CZP 156/93 opubl. OSNC 1994, nr 6, poz. 128). Powyższe poglądy stanowią oficjalną linię orzeczniczą i należy je w całości podzielić.
Obniżenie ceny
Jeżeli kupujący żąda obniżenia ceny z powodu wady rzeczy sprzedanej, obniżenie powinno nastąpić w takim stosunku, w jakim wartość rzeczy wolnej od wad pozostaje do jej wartości obliczonej z uwzględnieniem istniejących wad. Uprawnienie to ma charakter prawa podmiotowego przybierającego postać roszczenia, czyli uprawnienia do żądania od oznaczonej osoby zachowania się w określony sposób a komentowanym przepisie żądanie obniżenia ceny rzeczy przez sprzedawcę kupującemu. Obniżenie ceny powinno nastąpić w takim stosunku, w jakim wartość rzeczy wolnej od wad pozostaje do jej wartości obliczonej z uwzględnieniem istniejących wad. Tak więc w istocie poprzez zaistnienia wady w rzeczy powstaje swoista nierównowaga w świadczeniach stron umowy sprzedaży. Wynika ona z faktu, że kupujący dokonując zapłaty ceny zawarł umowę spodziewając się otrzymania w zamian rzeczy o cechach ustalonych w umowie. Natomiast wystąpienie wad w rzeczy powoduje zachwianie na jego niekorzyść osiągniętego porozumienia ze sprzedawcą. Pewna część jego świadczenia nie znajduje pokrycia w ustalonym przez strony świadczeniu sprzedawcy. Umowa sprzedaży jest bowiem umową wzajemną w której odpowiednikiem świadczenia jednej ze stron jest świadczenie drugiej strony. Celem usunięcia tak powstałej nierówności w świadczeniach stron ustawodawca postanowił o ponownym ustaleniu ceny pomiędzy stronami umowy sprzedaży przyjmując, że jej obniżenie powinno nastąpić w takim zakresie w jakim rzecz wolna od wad pozostaje do wartości rzeczy posiadającej wady. W efekcie obniżenie ceny powinno doprowadzić do przywrócenia ustalonej przez strony umowy równowagi pomiędzy ich wzajemnymi świadczeniami ustalonymi w treści umowy przy obopólnym założeniu, że rzecz nie posiada żadnej wady.
Korzystanie z uprawnień zależy jedynie od kupującego
Możliwość skorzystania z opisanych powyżej uprawnień zależy wyłącznie od woli uprawnionego czyli kupującego z ograniczeniami wskazanymi powyżej. Nie można równocześnie wykluczyć zaistnienia takiej sytuacji w której uprawniony nie zamierza skorzystać z przysługujących mu uprawnień aczkolwiek takie sytuację zapewne należeć będą do rzadkości.
Sprzedawca pokrywa koszty wymiany rzeczy
Jeżeli sprzedawca dokonał wymiany, powinien pokryć także związane z tym koszty, jakie poniósł kupujący. Tym samym koszty powstałe w wyniku wymiany ponosi kupujący w związku z dokonaną wymianą ponosi wyłącznie sprzedawca. Nie jest więc zasadniczo możliwe, aby kosztami przykładowo przewozu rzeczy podlegającej wymianie (kosztami transportu, przesyłki), został obciążony kupujący, a nie sprzedawca.
Zapis ten jest o tyle istotny w e-handlu, gdzie sprzedaż a także proces wymiany rzeczy odbywa się za pośrednictwem kurierów i firm przewozowych. W takim wypadku, kupujący może po wymianie rzeczy jeżeli sam poniósł te koszty, żądać od sprzedawcy zwrotu tych kosztów. Często firmy sprzedające w sieci zapominają o tym i żądają dostarczenia rzeczy na koszt kupującego a nawet żądają zwrotu kosztów jakie same ponoszą w związku z ponownym przesłaniem rzeczy. Takie żądanie oczywiście nie jest w tym wypadku uzasadnione.
Jarosław Olejarz
Radca prawny
