Przepis art. 994 K.c. określa wyjątki od ogólnej zasady doliczania wartości dokonanych przez spadkodawcę darowizn do udziału spadku będącego podstawą do obliczenia zachowku mającą na celu ochronę osób uprawnionych do zachowku przed skutkami zachowania spadkodawcy. Tymi ustawowymi wyjątkami niepodlegającymi zaliczeniu na udział spadkowy na podstawie którego obliczany jest zachowek są objęte wymienione w tym przepisie przypadku. Często jednak dochodzi do wątpliwości czy darowizna dokonana przez spadkodawcę winna być doliczona czy tez nie.
Darowizny drobne
Drobne darowizny, zwyczajowo w danych stosunkach przyjęte. Ustawodawca nie definiuje pojęcia „drobnych darowizn” i przez to pojęcie należy rozumieć przykładowo prezenty z okazji urodzin, imienin. Oceny czy dana darowizna ma taki właśnie charakter należy dokonywać w oparciu o konkretne okoliczności danej sprawy przy uwzględnieniu stanu majątkowego darczyńcy i obdarowanego oraz wartości samego przedmiotu darowizny.
Darowizny dokonane więcej niż przed 10 laty od otwarcia spadku na rzecz osób nie będących spadkobiercami
Darowizny dokonane przed więcej nie 10 lat wstecz od otwarcia spadku na rzecz osób nie będących spadkobiercami ani uprawnionymi do zachowku. Darowizny dokonane przez spadkodawcę przed śmiercią nie podlegają zaliczeniu na udział spadkowy będący podstawą do obliczenia zachowku wtedy gdy od ich dokonania upłynęło więcej niż 10 lat (otwarcie spadku następuje z chwilą śmierci spadkodawcy) i zostały uczynione na rzecz osób nie będących spadkobiercami ani uprawnionymi do zachowku. Z przyjętego rozwiązania wynika równocześnie to, że zaliczeniu na poczet udziału spadkowego będącego podstawą do obliczenia zachowku, podlegają darowizny dokonane na rzecz spadkobierców jak i uprawnionych do zachowku, a więc generalnie najbliższych krewnych i małżonka spadkodawcy, niezależnie do momentu ich dokonania, a więc również te dokonane więcej niż 10 lat przed śmiercią spadkodawcy. Upływ 10 letniego okresu czasu w tym przypadku nie ma żadnego znaczenia.
Darowizny dokonane przez spadkodawcę w czasie gdy nie miał zstępnych
Darowizny dokonane przez spadkodawcę w czasie gdy nie miał zstępnych (jakiegokolwiek dziecka) lub w okresie nie mniejszym niż 300 dni przed urodzeniem się zstępnego (dziecka) gdy zachowku dochodzi jego zstępny ( dziecko ). W tej sytuacji ustawodawca chroni darowizny poczynione przez spadkodawcę w okresie czasu gdy nie posiadał on zstępnego (pierworodnego dziecka ) jak również nie spodziewał się jego narodzin lub obiektywnie nie mógł się spodziewać. W tym przypadku zstępny nie może żądać aby udział spadkowy przyjęty do obliczenia wartości zachowku obejmował także darowizny dokonane później niż 300 dni przed jego narodzeniem, gdyż brak podstaw do przyjęcia, że zachowanie spadkodawcy mogło mieć na celu zmniejszenie majątku i w konsekwencji pokrzywdzenie zstępnego (dziecka).
Darowizny dokonane przez spadkodawcę przed zawarciem związku małżeńskiego
Darowizny dokonane przez spadkodawcę przed zawarciem związku małżeńskiego lecz tylko w przypadku obliczania zachowku należnego małżonkowi z którym spadkodawca zawarł związek małżeński. Małżonek dochodzący zachowku po spadkodawcy, przy obliczaniu udziału spadkowego służącego do obliczenia należnego mu zachowku, nie wlicza wartości jakichkolwiek darowizn otrzymanych od spadkodawcy w okresie zanim doszło do zawarcia z nim związku małżeńskiego. Tym samym rozporządzenia majątkowe spadkodawcy w postaci darowizn dokonane na rzecz małżonka jeszcze przed zawarciem z nim związku małżeńskiego, nie są brane pod uwagę przy obliczaniu zachowku dochodzonego po śmierci spadkodawcy, przez małżonka na rzecz którego darowizny nastąpiły.
Jarosław Olejarz
Radca prawny
