Mamy świadomość, że w obecnym stanie finansów publicznych, przy braku woli politycznej do likwidacji przywilejów emerytalnych, rentowych i podatkowych, zachowanie części kapitałowej systemu emerytalnego w dotychczasowej formie jest niemożliwe.
Nasze propozycje mają więc na celu wyważenie działań niezbędnych dla stabilności finansów publicznych i działań niezbędnych dla zrównoważonego rozwoju w długim okresie.
1. Stopniowe przekazywanie środków z OFE do ZUS przez 10 lat przed osiągnięciem wieku emerytalnego (tzw. „suwak”).
Zdaniem Konfederacji Lewiatan, realizacja tej propozycji oznacza całkowitą likwidację emerytur kapitałowych i powrót do jednofilarowego międzypokoleniowego systemu emerytalnego. Państwo przejmie aktywa zgromadzone w OFE w zamian za zobowiązanie do wypłacenia emerytury w przyszłości. Całość emerytury będzie więc finansowana składkami i podatkami płaconymi przez osoby aktualnie pracujące. Jest to propozycja niekorzystna dla ubezpieczonych i gospodarki, bo oznacza skrócenie okresu oszczędzania i zwiększenie ryzyka niskich emerytur w przyszłości. Po pierwsze, kapitał gromadzony na emeryturę powinien pracować w gospodarce przez około 60 lat, 45 lat gromadzenia składek i 15 lat emerytury, a będzie pracował 40 lat. Po drugie, prawo majątkowe silnie chronione przez Konstytucję RP zostanie zamienione na prawo do świadczenia emerytalnego od państwa, chronione słabiej, bo jego realizacja jest uzależniona od stanu finansów publicznych.
Konfederacja Lewiatan postuluje: umożliwienie ubezpieczonym dokonania wyboru czy chcą przekazywać stopniowo środki do ZUS, czy wolą zrobić to jednorazowo dopiero w momencie przejścia na emeryturę. Ubezpieczony nie musi przejść na emeryturę w momencie osiągnięcia ustawowego wieku emerytalnego. Przed efektem „złej daty” może go chronić skuteczniej niż przekazywanie środków do ZUS dostosowanie portfela inwestycyjnego do wieku lub opóźnienie przejścia na emeryturę do momentu poprawy sytuacji na giełdzie.
2. Umożliwienie ubezpieczonym dokonania wyboru czy chcą przekazywać część przyszłej składki do OFE (tzw. „dobrowolność”).
W wymiarze zbiorowym umożliwienie ubezpieczonym rezygnacji z oszczędzania w funduszach emerytalnych stanowi pułapkę. Jeżeli starzejąca się społeczność rezygnuje z oszczędzania, to czeka ją w przyszłości albo obniżenie emerytur, albo zwiększenie podatków. Ponadto wprowadzenie elementów dobrowolności do systemu powszechnego zmniejsza jego efektywność, zwiększa ryzyko i jednostkowe koszty. Skoro jednak większość opowiada się za umożliwieniem wyboru, to należy przyjąć procedury, które uczynią ten wybór możliwie świadomym.
Konfederacja Lewiatan proponuje, aby:
– osoby, które już opłacają składki do OFE na podstawie zawartych umów, powinny móc samodzielnie zdecydować o rozwiązaniu umowy i wyraźnie zadeklarować zaprzestanie przekazywania części składki do OFE, aby do ZUS-u nie przechodziły ze automatycznie;
– osoby, które dopiero rozpoczynają pracę, powinny być zobowiązane do złożenia deklaracji czy chcą aby całość składki była przekazywana do ZUS, czy wolą, aby część składki była przekazywana do wskazanego OFE.
Obowiązek dokonania wyboru, motywujący do zapoznania się z zasadami ubezpieczenia emerytalnego, powinien być elementem powszechnej edukacji ekonomicznej. Zdecydowana większość ubezpieczonych jest bierna, a procedura zaproponowana w projekcie umożliwia uchylenie się od dokonania wyboru i spowoduje, że automatycznie ich składki zostaną skierowane do ZUS. Projekt przewiduje, że możliwość dokonania wyboru będzie wielokrotna więc tym bardziej należy przyjąć rozwiązania wymuszające aktywne dokonywanie wyborów.
3. Przeniesienie obligacji Skarbu Państwa z OFE do ZUS.
Spowoduje redukcję długu publicznego w relacji do PKB, co z kolei podniesie wiarygodność Polski na rynkach finansowych i pozytywnie wpłynie na rating. To przyniesie efekt w krótkim okresie, jednak w dłuższej perspektywie konieczne są zasadnicze reformy strukturalne. W wyniku kryzysu finansowego zobowiązania emerytalne państw znajdują się pod obserwacją władz UE i rynków finansowych. Rozumiemy, że jest to propozycja wymuszona stanem finansów publicznych, ale wymaga zbudowania odpowiednich instrumentów prawnych. Istnieje też ryzyko, że przeniesienie obecnych zobowiązań jawnych do ukrytych ułatwi politykom zadłużanie państwa i zwiększy ryzyko nadmiernego zadłużenia. Reguły wydatkowe są przydatne, ale mogą być dość łatwo zmieniane.
4. Wprowadzenie zakazu reklamy funduszy emerytalnych i drastycznych kar za jego naruszenie
Projekt ustawy wprowadza zakaz wszelkich reklam dotyczących funduszy emerytalnych. Zakazowi towarzyszy sankcja w postaci przepisu karnego, zgodnie z którym każdy kto wbrew zakazowi publikuje, udostępnia lub rozpowszechnia informacje reklamowe o OFE podlega karze grzywny do 1 000 000 zł. lub karze pozbawienia wolności do lat 2.
Z uzasadnienia do projektu wynika, iż wprowadzenie zakazu reklamy OFE ma na celu zapobieganie ewentualnym próbom przekazywania nierzetelnej, zawierającej nieprawdziwe treści oraz wprowadzającej w błąd informacji reklamowej do obecnych oraz potencjalnych członków OFE.
Zdaniem Konfederacji Lewiatan wprowadzenie przepisu zakazującego wszelkiej reklamy dotyczącej OFE nie znajduje żadnego racjonalnego uzasadnienia i nosi znamiona cenzury.
Zgodnie z art. 22 Konstytucji RP, ograniczenie wolności działalności gospodarczej jest dopuszczalne tylko w drodze ustawy i tylko ze względu na ważny interes publiczny. W tym przypadku autor regulacji nie wykazał w uzasadnieniu jaki ważny interes publiczny jest chroniony.
Powstaje tu wątpliwość czy nie została naruszona zasada proporcjonalności co do zastosowanego środka. Czy celu, o którym wspomina autor regulacji w uzasadnieniu nie można osiągnąć mniej rygorystycznymi środkami? Wg naszej wiedzy takie zakazy reklam OFE nie funkcjonują w innych krajach UE. Trudno zatem ten przepis uzasadnić specyfiką polskiego systemu emerytalnego.
Z całą pewnością zasada proporcjonalności została naruszona w przepisie karnym towarzyszącym zakazowi reklamy OFE. Wprowadzenie kary pozbawienia wolności do lat 2 za naruszenie zakazu reklamy jest ewenementem w dotychczasowych polskich regulacjach wprowadzających różnego rodzaju zakazy reklam np. adwokatów czy aptek. Wprowadzenie takiej sankcji nie znajduje żadnego uzasadnienia zarówno ze względu na realia gospodarcze, poczucie sprawiedliwości społecznej. Kary co do zasady powinny być skuteczne, proporcjonalne i zniechęcające, ale nie mogą być irracjonalne, gdyż naruszają zasadę proporcjonalności wynikającą z art. 31 ust. 3 Konstytucji RP.
Przepis ten potencjalnie może naruszać również konstytucyjną zasadę równego traktowania podmiotów wobec prawa. Przy tej propozycji przepisu zachodzi wyraźna dysproporcja między sytuacją ZUS, który może się reklamować i sytuacją OFE. „Dobrowolność” wg koncepcji zawartej w projekcie staje się więc fikcją wobec braku dostępu obywateli do informacji o OFE.
Konfederacja Lewiatan postuluje wykreślenie przepisu w dotychczasowym brzmieniu wraz z sankcją jako nieuzasadniony.
Konfederacja Lewiatan
