Jej treścią jest korzystanie z rzeczy cudzej, podobna jest do umowy dzierżawy oraz najmu. Ustawodawca nie uzależnił możliwości oddania rzeczy do używania od legitymowania się tytułem własności, oznacza to, że użyczający musi tylko oddać ją w użyczenie, a więc rozporządzać rzeczą. Bez znaczenia dla bytu stosunku omawianego rodzaju jest natomiast zbycie rzeczy używanej w trakcie trwania użyczenia. Nie prowadzi ono ani do wygaśnięcia stosunku, ani też do wstąpienia nabywcy w miejsce zbywcy jako użyczającego (wyrok SA w Krakowie z 13 czerwca 2000 r., I ACa 422/00, TPP 2003, nr 1, poz. 135; wyrok SN z 7 kwietnia 2005 r., II CK 569/04, LEX nr 175987).
Umowa ta jest nieodpłatna, użyczający nie uzyskuje żadnej korzyści, zawierana dla niesienia bezinteresownej pomocy osobie, która pomocy oczekuje. Nie obejmuje pobierania pożytków z rzeczy. Obowiązki użyczającego są bardzo ograniczone z uwagi na nieodpłatność umowy, zarazem rozszerzony został katalog obowiązków biorącego do używania.
Przedmiotem użyczenia może być każda rzecz, zarówno oznaczona co do gatunku, jak i tożsamości. Pieniądze, jako środek płatniczy, nie mogą być przedmiotem umowy użyczenia (wyrok SN z 4 grudnia 1998 r., III CKN 49/98, Biul. SN 1999, nr 3, s. 7). Jednakże pieniądze wyłączone z obrotu, numizmaty w posiadaniu kolekcjonera, całe kolekcje monet czy zindywidualizowane znaki pieniężne mogą być przedmiotem umowy.
Umowa ma charakter realny, a więc do jej zawarcia konieczne jest oprócz oświadczeń woli również wydanie rzeczy biorącemu. Nie wymaga zachowania formy szczególnej, może być zawarta także w sposób dorozumiany. Nie ma charakteru wzajemnego.
Treść może być dowolna, może ona zawierać wiele standardowych postanowień odnoszących się między innymi do wydania i przyjęcia przedmiotu umowy, sporządzenia stosownych protokołów na okoliczność jej wydania, transportu czy odpowiedzialności i ubezpieczenia czy ewentualnie nawet wypowiedzenia.
Nie każde zachowanie, na mocy którego określona osoba uzyskuje prawo do nieodpłatnego korzystania z rzeczy, jest użyczeniem. Jednym z przejawów relacji społecznych, gdzie więzy przyjacielskie, grzecznościowe są podstawą oddania rzeczy do korzystania innej osobie, jest prekarium (J. Gołaczyński (w:) E. Gniewek, Komentarz, 2006, s. 1132). Współcześnie władztwo prekaryjne występuje w sytuacjach, gdy jedna osoba chce drugiej wyświadczyć przysługę, kierując się grzecznością lub względami humanitarnymi (P. Książek, Prekarium w prawie polskim, Rejent 2007, nr 2, s. 57). Prekarium nie jest stosunkiem prawnym, strony nie składają oświadczeń woli i nie chcą przez to wywoływać skutków prawnych, a ich relacja ma charakter tylko faktyczny. Między dającym rzecz a biorącym istnieje jedynie stosunek grzecznościowy, może być on każdocześnie odwołany, właściciel może w każdej chwili rzecz odebrać prekarzyście, któremu nie przysługuje żadna ochrona prawna, prekarium ma charakter nieodpłatny.
Źródła:
– ustawa z dnia 23 kwietnia 1964 r. – Kodeks cywilny (Dz. U. Nr 16, poz. 93 z późn. zm.),
– „Kodeks cywilny. Komentarz. Tom III. Zobowiązania – część szczególna”, Andrzej Kidyba (red.), Zdzisław Gawlik, Andrzej Janiak, Katarzyna Kopaczyńska-Pieczniak, Grzegorz Kozieł, Elżbieta Niezbeck i inni.
Karolina Filipek
studentka IV roku prawa na Uniwersytecie Śląskim
