Artykuł 527 § 1 i 2 kodeksu cywilnego, opisujący skargę paulińską stanowi zaś, że jeżeli wskutek czynności prawnej dłużnika dokonanej z pokrzywdzeniem wierzycieli osoba trzecia uzyskała korzyść majątkową, każdy z wierzycieli może żądać uznania tej czynności za bezskuteczną w stosunku do niego, jeżeli dłużnik działał ze świadomością pokrzywdzenia wierzycieli, a osoba trzecia o tym wiedziała lub przy zachowaniu należytej staranności mogła się dowiedzieć (§ 1), przy czym czynność prawna dłużnika jest dokonana z pokrzywdzeniem wierzycieli, jeżeli w jej wyniku dłużnik stał się niewypłacalny albo stał się niewypłacalny w wyższym stopniu, niż był przed dokonaniem czynności (§ 2).
Interpretacja pierwszego z tych przepisów wskutek zbyt abstrakcyjnego ujęcia roszczenia nasuwa wątpliwości, czy roszczenie uprawnionego musi pozostawać, i w jakim związku, z przedmiotem umowy.
Założenie art. 59 k.c. obejmuje sytuacje, kiedy zadośćuczynienie roszczeniu osoby trzeciej staje się niemożliwe wskutek czynności zdziałanej przez dłużnika. Przepis ten ma umożliwić osobie uprawnionej uzyskanie realnego wykonania świadczenia w tej mianowicie postaci, w jakiej dłużnik zobowiązał się je spełnić, bez względu na to, czy ma ono charakter obligacyjny, czy rzeczowy.
Natomiast istota art. 527 § 1 k.c. obejmuje sytuacje faktyczne, kiedy dłużnik dokonuje czynności prawnej z inną osobą z pokrzywdzeniem wierzyciela, tj. takiej czynności, wskutek której dłużnik stał się niewypłacalny lub niewypłacalny w wyższym stopniu, niż był przed dokonaniem czynności. Sam fakt dokonania przez dłużnika tej czynności prawnej nie narusza żadnych praw wierzyciela, jeżeli może on zaspokoić swą wierzytelność z innego majątku dłużnika.
Tak więc przesłanki, od których zależy udzielenie wierzycielowi ochrony polegającej na umożliwieniu mu zaspokojenia wierzytelności z przedmiotów majątkowych, jakie wskutek tej czynności wyszły z majątku dłużnika lub do niego nie weszły, różnią się w sposób istotny od przesłanek udzielenia ochrony z art. 59 k.c. Roszczenie z art. 527 k.c. powstaje dopiero w razie niewypłacalności dłużnika i działania ze świadomością pokrzywdzenia wierzyciela, o czym druga strona wie lub wiedzieć powinna. Natomiast roszczenie z art. 59 k.c. powstaje bez względu na to, czy strony zawierające umowę miały świadomość, że wykonanie jej uniemożliwi zadośćuczynienie roszczeniu wierzyciela; wystarczy, że wiedziały o istnieniu tego roszczenia.
Odmienności omawianych instytucji dowodzą również inne terminy przewidziane do dochodzenia roszczeń. W sytuacji określonej w art. 59 k.c. termin ten wynosi rok od zawarcia umowy, natomiast w sytuacji, o której mowa w art. 527 k.c. – 5 lat od daty czynności dokonanej z pokrzywdzeniem wierzycieli (art. 534 k.c.).
Wskazane różnice między treściami omawianych przepisów prowadzą do wniosku, że roszczenie uprawnionego z art. 59 k.c. powinno pozostawać w takim stosunku do umowy zawartej przez dłużnika, że samo jej wykonanie czyni niemożliwym zadośćuczynienie temu roszczeniu. Oznacza to, że niemożność zaspokojenia roszczenia powinna być bezpośrednim skutkiem wykonania umowy.
Wypada też zauważyć, że w sytuacji uzasadniającej zastosowanie przepisu art. 527 k.c. roszczenie o uznanie za bezskuteczną czynności prawnej dłużnika dokonanej z pokrzywdzeniem wierzyciela – ze względu na zamierzony skutek, jakim jest umożliwienie wierzycielowi zaspokojenia w drodze egzekucji przysługującej mu od dłużnika wierzytelności, z przedmiotów majątkowych, które wyszły lub nie weszły do majątku dłużnika – powinno być, stosownie do art. 531 k.c., dochodzone tylko przeciwko osobie, która wskutek tej czynności odniosła korzyść majątkową.
Źródło:
Postanowienie Sądu Najwyższego z dnia 8 grudnia 1995 r., III CZP 170/95.
