Istotą instytucji zabezpieczenia roszczeń, w tym także roszczeń o ochronę praw wyłącznych, jest udzielenie uprawnionemu prowizorycznej ochrony, która – co do zasady – nie powinna zmierzać do zaspokojenia roszczenia. Udzielenie ochrony w ramach zabezpieczenia możliwe jest także przed wytoczeniem powództwa. Do przesłanek udzielenia ochrony konieczne jest jedynie uprawdopodobnienie przez wnioskującego, że posiada interes prawny w uzyskaniu zabezpieczenia, a także że przysługuje mu roszczenie, którego zabezpieczenia się domaga.
Trudna rola sędziego
Sąd rozpoznający wniosek o zabezpieczenie kształtuje swoje przekonanie wyłącznie w oparciu o twierdzenia i dowody przedstawione przez wnioskodawcę. W przypadku postępowania o udzielenie zabezpieczenia przed wytoczeniem powództwa, wnioskujący ma pełną dowolność w przytaczaniu okoliczności i dowodów, albowiem samo wytoczenie powództwa następuje w terminie oznaczonym przez sąd w postanowieniu. Sprawy z zakresu ochrony praw wyłącznych, w szczególności w dziedzinie biotechnologii, farmacji, czy chemii, wymagają wiedzy specjalistycznej i znacznego nakładu czasu. Same wnioski o zabezpieczenie, w przytoczonych kategoriach spraw, stanowią niezwykle obszerne dokumenty, które „przesiąknięte” są słownictwem ściśle specjalistycznym. Powstaje pytanie, czy w tak skomplikowanej materii jak biotechnologia, farmacja, chemia, możliwe jest rzetelne zweryfikowanie uprawdopodobnienia twierdzeń strony wnoszącej, bez udziału biegłych czy specjalistów.
Postępowanie w zakresie wniosku o udzielenie zabezpieczenia roszczeń niepieniężnych z zakresu ochrony praw wyłącznych odbywa się na posiedzeniu niejawnym (art. 735 kpc), bez udziału obowiązanego, bez jakiejkolwiek możliwości zaprezentowania jego stanowiska, albowiem w odniesieniu do zabezpieczenia tego rodzaju roszczeń, brak jest analogicznych przepisów jak art. 753 1 § 2 kpc czy art. 286 1 ust. 7 pwp, które nakazywałyby przeprowadzenie rozprawy przed wydaniem postanowienia. Wnioskodawcy poszukujący ochrony przez zabezpieczenie nierzadko uciekają się do wybiórczego i wypaczonego przedstawienia faktów wiedząc, że obowiązany nie ma możliwości zwalczania na tym etapie postępowania, a udzielenie zabezpieczenia jest pewnego rodzaju antycypacją przyszłego orzeczenia w sprawie.
Tym trudniejszą wydaje się decyzja sędziego, który musi ocenić, czy wnioskowane zabezpieczenie nie stanowi li tylko próby przedłużenia, niczym nieuzasadnionego, monopolu rynkowego przez wnoszącego o zabezpieczenie. Takie działania mogą nosić nie tylko znamiona czynu o charakterze nieuczciwej konkurencji, ale i naruszać normy wspólnotowego prawa pierwotnego.
Procedura vs. konsekwencje
Nie ulega wątpliwości, że sama instytucja zabezpieczenia roszczeń jest potrzebna, a jej celem jest ochrona interesów uprawnionego, któremu zgodnie z prawem należy się respektowanie jego praw wyłącznych. Przy wyborze sposobu zabezpieczenia sąd powinien uwzględnić interesy obu stron i wyważyć ochronę prawną należną uprawnionemu, tak aby nadmiernie nie obciążyć obowiązanego, albowiem udzielenie ochrony może być dla tego ostatniego bardzo dotkliwe. Wykonanie postanowienia o zabezpieczeniu skutkować może całkowitym zakazem wprowadzania do obrotu produktu generycznego, który wcześniej zgodnie z prawem i procedurą rejestracyjną został dopuszczony do obrotu. Zakaz wprowadzania do obrotu towarów, pomimo, iż orzekany jedynie na czas trwania postępowania w sprawie, może bowiem w praktyce oznaczać uniemożliwienie wejścia na rynek produktu, który w momencie wyrokowania, nie zostanie uznany za nielegalny, czy naruszający cudze prawa. Konsekwencje takiego stanu rzeczy, oprócz spadku dochodów producenta leku, mogą rozszerzyć się na płatnika oraz pacjenta, jeśli lek odtwórczy, którego zabezpieczenie dotyczy jest na liście leków refundowanych. Wydaje się, że wobec tak dotkliwych konsekwencji, jakie niesie ze sobą postanowienie o zabezpieczeniu roszczenia niemajątkowego powinno się rozważyć zmiany systemowe tej instytucji pod kątem wprowadzenia konieczności przeprowadzenia rozprawy, oraz umożliwienia zajęcia stanowiska stronie, wobec której toczy się postępowanie. Tylko wnikliwa analiza wszystkich przesłanek wskazanych przez przepisy prawa, a także wnikliwe wyważenie interesów stron postępowania, pozwoli spełnić instytucji zabezpieczenia roszczeń swój ustawowy cel, jakim jest rzeczywista ochrona praw wyłącznych.
Materiał powstał we współpracy z adwokatem Maciejem Krasińskim
