Zgodnie z treścią art. 24 Kodeksu cywilnego, ten, czyje dobro osobiste zostaje zagrożone cudzym działaniem, może żądać zaniechania tego działania, chyba że nie jest ono bezprawne. W razie dokonanego naruszenia może on także żądać, ażeby osoba, która dopuściła się naruszenia, dopełniła czynności potrzebnych do usunięcia jego skutków, w szczególności ażeby złożyła oświadczenie odpowiedniej treści i w odpowiedniej formie. Na zasadach przewidzianych w kodeksie może on również żądać zadośćuczynienia pieniężnego lub zapłaty odpowiedniej sumy pieniężnej na wskazany cel społeczny.
Zadośćuczynienie jest tak naprawdę formą wyrównywania skutków szkody o charakterze niemajątkowym. Oznacza to, że jest ono przyznawane w zamian za szkodę polegającą na wyrządzeniu innej osobie krzywdy. Dotyczy to oczywiście sytuacji, w których doszło do naruszenia zdrowia, czci, dobrego imienia czy godności innego człowieka. Głównym celem zadośćuczynienia jest zatem złagodzenie cierpień. W związku z tym winno ono mieć charakter całościowy i obejmować wszystkie cierpienia fizyczne, jak i psychiczne, zarówno już doznane, jak i te, które zapewne wystąpią w przyszłości (a więc sąd powinien uwzględnić także prognozy na przyszłość). Pamiętajmy jednak, że zakresu krzywdy w rozumieniu przepisów KC (od których zależy wysokość zadośćuczynienia) nie należy utożsamiać z rozmiarem żalu i rozgoryczenia. Poczucie żalu, rozgoryczenie i wywołane nimi cierpienia psychiczne są elementami składającymi się na ogólny zakres krzywdy.
Podstawowym przepisem w tej materii jest art. 445 KC, zgodnie z którym w razie uszkodzenia ciała lub wywołania rozstroju zdrowia sąd może przyznać poszkodowanemu odpowiednią sumę tytułem zadośćuczynienia pieniężnego za doznaną krzywdę. Powyższą zasadę stosuje się również w wypadku pozbawienia wolności oraz w wypadku skłonienia za pomocą podstępu, gwałtu lub nadużycia stosunku zależności do poddania się czynowi nierządnemu. Warto przy tym pamiętać, że roszczenie o zadośćuczynienie może być wykorzystane w sądzie przez spadkobierców pokrzywdzonego – oczywiście dotyczy to zdarzeń, w których pokrzywdzony zmarł na skutek określonego zdarzenia pozostającego w związku z powstałą szkodą. Roszczenie o zadośćuczynienie przechodzi jednak na spadkobierców tylko wtedy, gdy zostało uznane na piśmie albo gdy powództwo zostało wytoczone za życia poszkodowanego.
O wysokości zadośćuczynienia decyduje sąd po szczegółowym zbadaniu wszystkich okoliczności sprawy, kierując się podstawową zasadą, że przyznane zadośćuczynienie powinno przedstawiać realną wartość dla pokrzywdzonego. Jak podkreśla sąd apelacyjny w Białymstoku w wyroku z dnia 14 marca 2013 r. (sygn. akt I ACa 906/12), zadośćuczynienie powinno uwzględniać rozmiar krzywdy i stanowić ekonomicznie odczuwalną wartość, adekwatną do warunków gospodarki rynkowej, wobec czego porównywanie wysokości zadośćuczynienia do średniego miesięcznego wynagrodzenia jest zawodne.
Kolejnym ważnym przepisem w omawianej materii jest art. 448 KC, zgodnie z którym w razie naruszenia dobra osobistego sąd może przyznać temu, czyje dobro osobiste zostało naruszone, odpowiednią sumę tytułem zadośćuczynienia pieniężnego za doznaną krzywdę lub na jego żądanie zasądzić odpowiednią sumę pieniężną na wskazany przez niego cel społeczny, niezależnie od innych środków potrzebnych do usunięcia skutków naruszenia. Powyższy przepis znajduje zastosowanie do naruszeń jakiegokolwiek dobra osobistego chyba, że w Kodeksie cywilnym bądź w odrębnych ustawach wskazane zostały szczególne reguły, dotyczące określonych naruszeń. Sąd apelacyjny w Białymstoku podkreśla też, że mimo iż każdy przypadek dotykający osobistej sfery odczuć, powinien być indywidualizowany, a rozmiar zadośćuczynienia dostosowany do okoliczności konkretnej sprawy, wymiar kompensaty krzywdy w pewnej mierze musi podlegać standaryzacji. Trudno odmówić racji poglądowi, że zachowanie jednolitości orzecznictwa, z utrzymaniem pewnej granicy uznaniowości, w podobnych sprawach, a tym samym przewidywalność orzeczeń sądowych dla stron, które zamierzają skorzystać z ochrony prawnej, jest wartością, której należy przestrzegać przy sprawowaniu wymiaru sprawiedliwości. W przypadkach podobnych, typowych, zasądzanie znacząco rozbieżnych kwot zadośćuczynienia powodowałoby niepożądany stan niepewności prawa. Zasądzenie kwoty znacząco wyższej od przyznawanych w zbliżonych okolicznościach narusza zasady orzekania o zadośćuczynieniu i stanowi o jego rażącym zawyżeniu (por. wyrok sądu apelacyjnego w Białymstoku z 11.01.2013 r. sygn. akt I ACa 729/12).
