Dziedziczenie jest to wejście spadkobiercy lub kilku spadkobierców (będące skutkiem zdarzenia prawnego – śmierci osoby fizycznej) w sytuację prawną spadkodawcy polegającą w szczególności na nabyciu praw i obowiązków majątkowych, których podmiotem był spadkodawca. Spadkodawca może pozbawić spadkobiercę dziedziczenia właśnie na mocy wydziedziczenia. Kwestia wydziedziczenia jest uregulowana w art. 1008 Kodeksu cywilnego, który to dokładnie określa, że spadkodawca może w testamencie pozbawić zstępnych, małżonka i rodziców zachowku (wydziedziczenie), jeżeli uprawniony do zachowku:
1) wbrew woli spadkodawcy postępuje uporczywie w sposób sprzeczny z zasadami współżycia społecznego,
2) dopuścił się względem spadkodawcy albo jednej z najbliższych mu osób umyślnego przestępstwa przeciwko życiu, zdrowiu lub wolności albo rażącej obrazy czci,
3) uporczywie nie dopełnia względem spadkodawcy obowiązków rodzinnych.
Dyspozycja spadkodawcy o wydziedziczeniu konkretnej osoby musi być zawarta w testamencie, co oznacza, że wydziedziczyć może tylko spadkodawca mający zdolność testowania. Wydziedziczenie musi być całkowite, gdyż ustawa nie daje spadkodawcy możliwości modyfikowania wielkości przysługującego uprawnionemu zachowku. Spadkobierca wydziedziczony w testamencie, któremu już z innych przyczyn nie służy roszczenie o zachowek, może w celu ochrony innego interesu prawnego – żądać ustalenia, że wydziedziczenie jest bezpodstawne1.
Przyczyna wydziedziczenia uprawnionego do zachowku powinna wynikać z treści testamentu. Wydziedziczenie jest, bowiem elementem treści testamentu, a zatem zmiana w tym zakresie może być dokonana w taki sam sposób, jak zmiana innych rozrządzeń spadkowych. Zstępni wydziedziczonego zstępnego są uprawnieni do zachowku, chociażby przeżył on spadkodawcę. Wydziedziczony traci nie tylko uprawnienie do żądania określonej sumy z tytułu zachowku, lecz także przymiot spadkobiercy, a w konsekwencji jego zstępni, gdy nie ma spadkobierców testamentowych, są powołani do spadku, jako spadkobiercy ustawowi. Spadkodawca nie może wydziedziczyć uprawnionego do zachowku, jeżeli mu przebaczył. Jeżeli w chwili przebaczenia spadkodawca nie miał zdolności do czynności prawnych, przebaczenie jest skuteczne, gdy nastąpiło z dostatecznym rozeznaniem. Po sporządzeniu testamentu zawierającego dyspozycję o wydziedziczeniu przebaczenie jest możliwe tylko poprzez sporządzenie nowego testamentu.
[1] wyr. SN z 9.12.1974 r., I CR 873/74
