Zapis windykacyjnego jest niewątpliwie rozszerzeniem zasady swobody testowania, umożliwiające spadkodawcy większy wpływ na losy jego majątku (zwłaszcza zaś takich składników jak przedsiębiorstwo czy gospodarstwo rolne) na wypadek śmierci. Zapisobiorcą windykacyjnym może być osoba fizyczna, osoba prawna, a także jednostka organizacyjna niemająca wprawdzie osobowości prawnej, jednakże wyposażona przez ustawodawcę w zdolność prawną. Podmioty te muszą żyć lub istnieć w chwili otwarcia spadku.
Przedmiotem zapisu windykacyjnego może być:
1) rzecz oznaczona, co do tożsamości,
2) zbywalne prawo majątkowe,
3) przedsiębiorstwo lub gospodarstwo rolne,
4) ustanowienie na rzecz zapisobiorcy użytkowania lub służebności.
Nabycie przedmiotu zapisu windykacyjnego ex lege z chwilą otwarcia spadku zmniejsza także prawdopodobieństwo niekorzystnego dla legatariusza rozporządzenia tym przedmiotem przez spadkobierców, wszak przedmiot ten nie należy do spadku. Czynność prawna ustanawiająca zapis windykacyjny musi być dokonana w testamencie przybierającym formę aktu notarialnego (przy zapisie zwykłym nie zastrzeżono szczególnej formy testamentu). Narzucony tu rygoryzm formalny – poprzez udział notariusza w takiej czynności – zmierza do zrozumienia przez testatora nowej instytucji prawa spadkowego, odróżnienia zapisu windykacyjnego od zapisu zwykłego czy też powołania do dziedziczenia, co umożliwi spadkodawcy wybór rozrządzenia mortis causa odpowiadającego jego woli1.
Nabycie przedmiotu zapisu windykacyjnego z chwilą otwarcia spadku powoduje, że zapisobiorcy przysługuje skarga wydobywcza względem podmiotów władających przedmiotem zapisu windykacyjnego. Roszczenie legatariusza windykacyjnego może, więc być skierowane do:
1) osoby władającej takim przedmiotem, jako zapisobiorca windykacyjny, mimo że nim nie jest,
2) osoby, która włada przedmiotem zapisu windykacyjnego, jako spadkobierca, choć nie ma takiego statusu,
3) rzeczywistego spadkobiercy, wywodzącego swe prawo do władania przedmiotem zapisu windykacyjnego z faktu, że jest spadkobiercą2.
[1] M. Pazdan, [w:] K. Pietrzykowski, KC. Komentarz, t. 2, s. 1154; H. Witczak, Zapis windykacyjny – nowe rozrządzenie testamentowe w KC, EP 2011, Nr 5, s. 6).
[2] P. Księżaka (Zapis windykacyjny, s. 164-165).
