Spadkodawca może swobodnie rozrządzać całym spadkiem na wypadek śmierci. Określonym osobom najbliższym przysługuje roszczenie o świadczenie pieniężne (zachowek) skierowane zasadniczo do powołanego spadkobiercy. Zgodnie z treścią art. 991 Kodeksu cywilnego, uprawnionymi do zachowku są zstępni, małżonek oraz rodzice spadkodawcy, którzy byliby powołani do spadku z ustawy. Zachowek należy się, jeżeli uprawniony jest trwale niezdolny do pracy albo, jeżeli zstępny uprawniony jest małoletni – dwie trzecie wartości udziału spadkowego, który by mu przypadał przy dziedziczeniu ustawowym, w innych zaś wypadkach – połowa wartości tego udziału. Wielkość zachowku jest pochodną udziału spadkowego, jaki przypadałby osobie uprawnionej, gdyby dziedziczyła z ustawy. Jeżeli uprawniony nie otrzymał należnego mu zachowku bądź w postaci uczynionej przez spadkodawcę darowizny, bądź w postaci powołania do spadku, bądź w postaci zapisu, przysługuje mu przeciwko spadkobiercy roszczenie o zapłatę sumy pieniężnej potrzebnej do pokrycia zachowku albo do jego uzupełnienia. Wybrany przez spadkodawcę sposób zaspokojenia prawa do zachowku wiąże uprawnionego, co oznacza, że nie może on odrzucić przypadającego mu spadku lub zapisu i w zamian tego realizować wierzytelność pieniężną. Zobowiązanie z tytułu zachowku ciąży na spadkobiercach, dodatkowo krąg ten powiększono o zapisobierców windykacyjnych ustanowionych przez spadkodawcę (art. 9991 KC) oraz przez niego obdarowanych (art. 1000 KC). Według art. 922 § 3 Kodeksu cywilnego, obowiązek zaspokojenia roszczeń o zachowek należy do długów spadkowych, co oznacza, że do odpowiedzialności spadkobierców i zapisobierców windykacyjnych w tym zakresie mają zastosowanie przepisy art. 1030-10343 KC, z uwzględnieniem szczególnych unormowań ujętych w art. 999 i art. 9991 KC. Roszczenia uprawnionego z tytułu zachowku oraz roszczenie przeciwko osobie obowiązanej do uzupełnienia zachowku przedawniają się z upływem lat pięciu od ogłoszenia testamentu. Spadkodawca może w testamencie pozbawić zstępnych, małżonka i rodziców zachowku, – czyli ich wydziedziczyć. Jednakże zstępni wydziedziczonego zstępnego są uprawnieni do zachowku, chociażby przeżył on spadkodawcę. Pozew o zachowek składa się w sądzie według ostatniego miejsca zamieszkania spadkodawcy, a jeżeli takiego miejsca w Polsce nie da się ustalić, to według miejsca położenia majątku spadkowego. Jeżeli wartość przedmiotu sporu – (zachowku) – przekraczałaby 75.000 zł, właściwym do rozpoznania sprawy jest Sąd Okręgowy. Jeżeli kwota wartości przedmiotu sporu jest mniejsza, właściwy jest Sąd Rejonowy.
Zachowek, jako forma ochrony osób najbliższych spadkodawcy
