Zgodnie z brzmieniem art. 431 Kodeksu cywilnego, kto zwierzę chowa albo się nim posługuje, obowiązany jest do naprawienia wyrządzonej przez nie szkody niezależnie od tego, czy było pod jego nadzorem, czy też zabłąkało się lub uciekło. Poszkodowany może od osoby, która chowa zwierzę, lub się nim posługuje, żądać całkowitego lub częściowego naprawienia szkody, jeżeli z okoliczności, a zwłaszcza z porównania stanu majątkowego poszkodowanego i tej osoby, wynika, że wymagają tego zasady współżycia społecznego. Przywołany przepis odnosi się do szkody, która powstała w wyniku samoistnego zachowania zwierzęcia.
Odpowiedzialność, jaka spoczywa na osobie zobowiązanej do naprawienia szkody, oparta jest na zasadzie winy w nadzorze (culpa in custodiendo), przy czym przyjmuje się domniemanie tej winy. Dla zwolnienia się od odpowiedzialności, chowający zwierzę lub się nim posługujący wykazać musi brak winy własnej i innych osób, za które ponosi odpowiedzialność na podstawie określonego stosunku prawnego lub tylko czysto faktycznego, np. w związku ze sprawowanym nad nimi nadzorem, czy powierzeniem im określonych czynności do wykonania.
Do ekskulpacji nie prowadzi dowód, iż w momencie wyrządzania szkody zwierzę nie znajdowało się pod nadzorem, czy też zabłąkało się lub uciekło, chyba, że nadzór wykonywany był należycie starannie, a zwierzę zostało mu skradzione lub uwolnione przez osobę trzecią, za którą nie ponosi odpowiedzialności. Podmiot wskazany w art. 431 § 1 KC zobowiązany będzie także do naprawienia takiej szkody, do której doszło nie z jego winy, a winy osoby, za którą ponosi odpowiedzialność (osoby, którym powierzono określone czynności, czy wykonanie zobowiązania, małoletnich i niepoczytalnych podlegających nadzorowi, dorosłych domowników, sprawujących pieczę nad zwierzęciem w zastępstwie, osoby wykonujące czynności z zakresu władzy publicznej, podwładnych, przechowawców), co należy zakwalifikować, jako odpowiedzialność gwarancyjną, opartą na zasadzie ryzyka za zawiniony czyn cudzy.
Artykuł 431 Kodeksu cywilnego, nie dotyczy szkód wyrządzonych przez zwierzęta dzikie, żyjące w stanie wolnym. Odpowiedzialność za zwierzęta dzikie oraz żyjące w stanie wolnym ponosi Skarb Państwa na podstawie przepisów szczególnych: ustawy z 13.10.1995 r. – Prawo łowieckie (t.j. Dz.U. z 2005 r. Nr 127, poz. 1066 ze zm.) i ustawy z 16.4.2004 r. o ochronie przyrody (t.j. Dz.U. z 2009 r. Nr 151 poz. 1220 ze zm.). Odpowiedzialność przypisana Skarbowi Państwa na podstawie tych regulacji obejmuje jednak szkody wyrządzone tylko przez niektóre gatunki zwierzyny dzikiej i ograniczona jest jedynie do bezpośredniej straty poszkodowanego. Za pozostałe szkody wyrządzone przez zwierzęta dzikie żyjące w stanie wolnym, za które nie można przypisać odpowiedzialności na podstawie przepisów prawa łowieckiego czy ustawy o ochronie przyrody, Skarb Państwa odpowiada na zasadach ogólnych, jeżeli spełnione zostały przesłanki z art. 417 KC. Nie można w szczególności przypisać Skarbowi Państwa odpowiedzialności za szkodę powstałą na drodze ruchu publicznego, w wyniku zderzenia się zwierzęcia, żyjącego w stanie wolnym, z mechanicznym środkiem komunikacji, gdy do zderzenia doszło poza obszarem, którego charakter uzasadniałby ustawienie ostrzegającego znaku drogowego (tak SN w wyr. z 19.4.1974 r., II CR 157/74, OSP 1975, Nr 5, poz. 104).
J/GB
