Kiedy możliwe jest udzielenie zabezpieczenia?
Zabezpieczenie może być udzielone w każdej sprawie cywilnej, nie może jednak zmierzać do zaspokojenia roszczenia, chyba że ustawa stanowi inaczej. Należy pamiętać, że przez sprawy cywilne rozumie się sprawy ze stosunków z zakresu prawa cywilnego, rodzinnego i opiekuńczego oraz prawa pracy, jak również sprawy z zakresu ubezpieczeń społecznych oraz inne, do których z mocy ustaw szczególnych stosuje się przepisy Kodeksu postępowania cywilnego. Zabezpieczenie może być orzeczone zarówno w postępowaniu procesowym, jak i nieprocesowym. Udzielenia zabezpieczenia może żądać każda strona lub uczestnik postępowania, jeżeli uprawdopodobni roszczenie, które ma być zabezpieczone oraz interes prawny w udzieleniu zabezpieczenia. Warto wiedzieć, że uprawdopodobnienie roszczenia to inaczej przedstawienie wszelkich dowodów i twierdzeń, które pozwolą sądowi stwierdzić, iż roszczenie faktycznie istnieje. Z kolei interes prawny w udzieleniu zabezpieczenia istnieje wtedy, gdy brak zabezpieczenia uniemożliwi lub poważnie utrudni wykonanie zapadłego w sprawie orzeczenia lub w inny sposób uniemożliwi lub poważnie utrudni osiągnięcie celu postępowania w sprawie. Osoba, która składa wniosek o udzielenie zabezpieczenia to uprawniony, zaś podmiot, przeciwko któremu zabezpieczenie zostaje orzeczone, określa się jako obowiązanego.
Wszczęcie postępowania zabezpieczającego
Co do zasady, zabezpieczenie udzielane jest na wniosek. Może być również wszczęte z urzędu, ale jedynie wtedy, gdy pozwalają na to przepisy. Postępowanie zabezpieczające może być wszczęte jeszcze przed założeniem sprawy w sądzie albo wraz z wniesieniem pozwu czy wniosku do sądu lub też w trakcie trwania postępowania sądowego. W przypadku, gdy sąd udziela zabezpieczenia przed wszczęciem postępowania w sprawie, wówczas wyznacza termin, w którym sprawa musi być wytoczona. Co ważne, termin ten nie może przekraczać 2 tygodni. Jeżeli uprawniony nie zainicjuje postępowania sądowego w terminie wskazanym w postanowieniu, wówczas zabezpieczenie upada. Najczęściej jednak wniosek o udzielenie zabezpieczenia składa się wraz ze złożeniem pozwu do sądu lub innego pisma wszczynającego postępowanie w sprawie. Do udzielenia zabezpieczenia właściwy jest sąd, do którego właściwości należy rozpoznanie sprawy w pierwszej instancji. W sytuacji, gdy nie można ustalić takiego sądu, właściwym jest sąd, w którego okręgu ma być wykonane postanowienie o udzieleniu zabezpieczenia. Jeżeli brak jest takiej podstawy lub postanowienie o udzieleniu zabezpieczenia miałoby być wykonane w okręgach różnych sądów, w takiej sytuacji właściwy jest sąd rejonowy dla m. st. Warszawy. Wniosek o udzielenie zabezpieczenia zgłoszony w toku postępowania rozpoznaje sąd tej instancji, w której toczy się postępowanie. Jeżeli zaś sprawę rozpatruje Sąd Najwyższy, wówczas o zabezpieczeniu orzeka sąd pierwszej instancji. Przedmiotowy wniosek odpowiadać wymaganiom przewidzianym dla pisma procesowego. Ponadto należy w nim wskazać sposób zabezpieczenia, a w sprawach dotyczących roszczeń pieniężnych trzeba także podać sumę zabezpieczenia. Dodatkowo wniosek powinien zawierać uprawdopodobnienie okoliczności uzasadniających jego złożenie, a jeżeli składany jest przed wszczęciem postępowania, także zwięzłe przedstawienie przedmiotu sprawy. Co do zasady wniosek o udzielenie zabezpieczenia rozpoznawany jest przez sąd na posiedzeniu niejawnym. Sąd wydając postanowienie w przedmiocie zabezpieczenia oznacza przedmiot sprawy, sposób i zakres zabezpieczenia. W razie potrzeby może zastosować równocześnie kilka sposobów zabezpieczenia. Postanowienie sądu udzielające zabezpieczenia, opatrzone przez sąd klauzulą wykonalności, wysyłane jest tylko do wnioskodawcy, czyli uprawnionego. Uprawniony składa stosowny wniosek o wykonanie zabezpieczenia do komornika, który dokonuje zabezpieczenia. Komornik jednocześnie powiadamia obowiązanego o wydanym postanowieniu sądowym i przesyła mu jego odpis.
Zabezpieczenie roszczeń pieniężnych
Zabezpieczenie roszczeń pieniężnych następuje przez:
– zajęcie ruchomości, wynagrodzenia za pracę, wierzytelności z rachunku bankowego albo innej wierzytelności lub innego prawa majątkowego,
– obciążenie nieruchomości obowiązanego hipoteką przymusową,
– ustanowienie zakazu zbywania lub obciążania nieruchomości, która nie ma urządzonej księgi wieczystej lub której księga wieczysta zaginęła lub uległa zniszczeniu,
– obciążenie statku albo statku w budowie hipoteką morską,
– ustanowienie zakazu zbywania spółdzielczego własnościowego prawa do lokalu,
– ustanowienie zarządu przymusowego nad przedsiębiorstwem lub gospodarstwem rolnym obowiązanego albo zakładem wchodzącym w skład przedsiębiorstwa lub jego częścią albo częścią gospodarstwa rolnego obowiązanego.
Zabezpieczenie roszczeń niepieniężnych
Jeżeli przedmiotem zabezpieczenia nie jest roszczenie pieniężne, sąd udziela zabezpieczenia w taki sposób, jaki stosownie do okoliczności uzna za odpowiedni, nie wyłączając sposobów przewidzianych do zabezpieczenia roszczeń pieniężnych. W szczególności sąd może:
– unormować prawa i obowiązki stron lub uczestników postępowania na czas trwania postępowania,
– ustanowić zakaz zbywania przedmiotów lub praw objętych postępowaniem,
– zawiesić egzekucję lub postępowanie wykonawcze,
– uregulować sposób roztoczenia pieczy nad małoletnimi dziećmi,
– nakazać wpisanie stosownego ostrzeżenia w księdze wieczystej lub we właściwym rejestrze.
W sprawach o rozwód, o separację oraz o unieważnienie małżeństwa, sąd może również orzec o wydaniu małżonkowi, opuszczającemu mieszkanie zajmowane wspólnie przez małżonków, potrzebnych mu przedmiotów
Ograniczenia
Zabezpieczenie nie może obejmować rzeczy, wierzytelności i praw, z których egzekucja jest wyłączona. Nie jest również dopuszczalne zabezpieczenie roszczeń przeciwko Skarbowi Państwa. Dla nieruchomości, która ma urządzoną księgę wieczystą nie można wydać zarządzenia zakazującego zbywania lub obciążania nieruchomości w celu zabezpieczenia roszczenia pieniężnego. Taki sposób zabezpieczenia jest możliwy jedynie dla nieruchomości, która nie ma urządzonej księgi wieczystej. Przy zabezpieczeniu roszczeń niepieniężnych takie ograniczenie nie występuje.
Upadek zabezpieczenia
Ponieważ zabezpieczenie polega na udzieleniu tymczasowej ochrony prawnej, po jakimś czasie traci swoją moc, czyli upada. Zabezpieczenie upada w razie prawomocnego zwrotu albo odrzucenia pozwu lub wniosku uprawnionego, oddalenia jego powództwa lub wniosku albo umorzenia postępowania. Jeżeli przepis szczególny nie stanowi inaczej albo sąd inaczej nie postanowi, udzielone zabezpieczenie upada również po upływie miesiąca od uprawomocnienia się orzeczenia uwzględniającego roszczenie, które podlegało zabezpieczeniu. Na wniosek obowiązanego sąd, który wydał postanowienie o zabezpieczeniu, może wydać również postanowienie stwierdzające upadek zabezpieczenia.
