Jak była mowa powyżej osoba ubezwłasnowolniona musi mieć ustanowionego opiekuna. Zgodnie z art. 154 Kodeksu rodzinnego i opiekuńczego, opiekun obowiązany jest wykonywać swe czynności z należytą starannością, jak tego wymaga dobro pozostającego pod opieką i interes społeczny. Zgodnie z postanowieniem Sądu Najwyższego z dnia 6 stycznia 1975 r. (sygn. akt III CRN 440/74), ocena należytego wykonywania przez opiekuna jego obowiązków (por. art. 154 Krio) wyłącznie pod kątem zaspokojenia bieżących potrzeb pozostającego pod opiekę (w szczególności w zakresie jego utrzymania) jest niewystarczająca. Nie uwzględnia ona bowiem wszystkich aspektów rozwoju podopiecznego i nie bierze pod uwagę wszystkich okoliczności jego sytuacji, pomijając momenty wychowawczego oddziaływania.
Pełnoletnie osoby, które zostały ubezwłasnowolnione całkowicie, z racji pozbawienia ich zdolności do czynności prawnych, potrzebują do dokonywania czynności prawnych opiekuna. Jeżeli ubezwłasnowolnienie takie orzeczono względem osoby małoletniej, która ukończyła 13 lat i pozostaje pod władzą rodzicielską, to wówczas nie ustanawia się pieczy prawnej- rodzice zastępują w tej sytuacji osobę opiekuna. Celem ustawodawcy w tej materii było zapewnienie całościowej i stałej opieki człowiekowi, który został pozbawiony zdolności do czynności prawnych w wyniku postanowienia właściwego sądu. Zgodnie z treścią art. 175 KRO do opieki nad ubezwłasnowolnionym całkowicie stosuje się odpowiednio przepisy o opiece nad małoletnim- ułatwiło to znacznie ukształtowanie takiej pieczy.
Ustawodawca poświęcił opiece nad ubezwłasnowolnionym całkowicie tylko trzy przepisy. Art. 175 KRO odsyła do odpowiedniego stosowania przepisów o pieczy nad dzieckiem. Kolejne dwa regulują kwestię doboru opiekuna oraz sposobu ustania opieki.
Uwaga!
Jeśli chcesz szybko i poprawnie przygotować Wniosek o ubezwłasnowolnienie
przejdź do formularza »
Tego rodzaju piecza prawna sprowadza się do opieki nad osobą, pieczy nad majątkiem i reprezentacji ustawowej, jej sprawowanie natomiast również podlega nadzorowi sądowemu, przy czym może być tak uchylone jak i zawieszone. W rzeczywistości pomimo ustawowego zapisu ,,odpowiedniego stosowania przepisów o opiece nad małoletnim”, regulacja obu form pieczy prawnej wykazuje dosyć istotne różnice. Przepisy o opiece nad dzieckiem stosuje się jedynie odpowiednio do opieki nad ubezwłasnowolnionym. Po drugie tylko wtedy, gdy przepisy szczególne odnoszące się do pieczy drugiego rodzaju nie stanowią inaczej. Inne bowiem będą potrzeby małoletniego pupila, a inne dorosłego już podopiecznego. Niektóre przepisy o opiece nad dzieckiem nie znajdą w ogóle zastosowania- np. obowiązek wychowywania.
Opieka nad ubezwłasnowolnionym całkowicie jest o tyle specyficzna, że wynika ze stanu psychicznego podopiecznego i jego dorosłości. Pupil z reguły posiada już jakiś majątek, nierzadko małżonka i własną rodzinę. Tego typu cechy nie występują już u małoletniego, bądź występują rzadko (np. podsianie majątku, choroba psychiczna). Składnikiem pieczy nad ubezwłasnowolnionym nie będzie również wychowywanie pupila, a co za tym idzie i posłuszeństwo wobec opiekuna. Opiekunowi służą jednak środki za pomocą których może skłaniać ubezwłasnowolnionego, aby ten nie zakłócał porządku rodzinnego i w środowisku, w którym on i opiekun aktualnie przebywa- przykładowo opiekun może uniemożliwić podopiecznemu samodzielne wychodzenie z domu, nigdy jednak za pomocą środków fizycznego karcenia. Ważniejszym natomiast stanie się obowiązek dbania o poprawę zdrowia pupila, który może przejawiać się w umieszczeniu go w odpowiednim zakładzie leczniczym w razie konieczności, oczywiście za uprzednim zezwoleniem sądu opiekuńczego, czy nawet zmianie środowiska osoby uzależnionej od narkotyków lub alkoholu. Kwestie proceduralne odnośnie możliwości umieszczania podopiecznego w odpowiednich zakładach leczniczych uregulowane zostały w ustawie o ochronie zdrowia psychicznego z dnia 19 sierpnia 1994 r. (Dz.U. Nr 111, poz. 535 ze zm.), ustawie o wychowaniu w trzeźwości i przeciwdziałaniu alkoholizmowi z dnia 26 października 1982 r. (Dz.U. Nr 147, poz. 1231 ze zm.) oraz ustawie o przeciwdziałaniu narkomanii z dnia 24 kwietnia 1997 r. (Dz.U. Nr 24, poz. 198 ze zm.). Wg pierwszego wymienionego aktu normatywnego przyjęcie do szpitala psychiatrycznego wymaga, co do zasady zgody zainteresowanego, a w razie jej braku- zezwolenia sądu opiekuńczego. Jeżeli jednak osoba ubezwłasnowolniona całkowicie jest zdolna do wyrażenia powyższego pozwolenia, dodatkowym obowiązkiem stanie się uzyskanie zgody jej przedstawiciela ustawowego (art. 22 ust. 4 w/w ustawy). Gdyby jednak powyższe oświadczenia pozostawały ze sobą w sprzeczności, ostateczną decyzję w kwestii umieszczenia ubezwłasnowolnionego w szpitalu podejmie sąd opiekuńczy. Odmienne rozwiązanie zaistnieje, gdy ubezwłasnowolniony całkowicie nie jest zdolny do wyrażenia takiej zgody. Wówczas przyjęcie do zakładu nastąpi za pisemną zgodą jego opiekuna. Szczególnym unormowaniem jest możliwość przyjęcia do szpitala osoby nawet bez jej zezwolenia, czy zgody jej opiekuna prawnego, jeżeli zachowanie podopiecznego zagraża jego własnemu życiu lub zdrowiu albo życiu lub zdrowiu innych osób. Koniecznym jest wtedy zawiadomienie sądu opiekuńczego miejsca siedziby szpitala w ciągu 72 godzin od momentu przyjęcia do placówki. Wypisanie ze szpitala psychiatrycznego następuje na żądanie samego zainteresowanego. Możliwe jest to również na wniosek jego opiekuna, małżonka, rodzeństwa, krewnych w linii prostej, czy osoby sprawującej nad nim faktyczną opiekę. W sytuacji spornej decyzję o wypisaniu z placówki podejmie sąd opiekuńczy, w którego okręgu znajduje się szpital (art. 36 ust. 2 i 3 ustawy psychiatrycznej). Jeżeli jednak przyjęcie do szpitala nastąpiło na podstawie orzeczenia sądu opiekuńczego przy jednoczesnym sprzeciwie ubezwłasnowolnionego, żądanie wypisania można zgłosić nie wcześniej niż po upływie 30 dni od uprawomocnienia się takiego postanowienia.
Kolejnym obowiązkiem opiekuna jest zgłoszenie wniosku o uchylenie ubezwłasnowolnienia lub jego zmianę na częściowe, gdy stan zdrowia podopiecznego ulegnie istotnej poprawie- sam ubezwłasnowolniony nie ma takiej możliwości z racji braku zdolności do czynności prawnych. Ubezwłasnowolnienie jest uchylane z urzędu przez sąd w przypadku ustania przyczyn jego orzeczenia (art. 559 § 1 KPC). Wg T. Smyczyńskiego ,,podstawą dla podjęcia z urzędu postępowania o uchylenie ubezwłasnowolnienia może być jednak zgłoszenie takiego wniosku przez osobę ubezwłasnowolnioną”. Brak prawa ubezwłasnowolnionego do realnego wszczęcia postępowania o uchylenie lub zmianę orzeczenia o ubezwłasnowolnieniu może być traktowane jako ingerencję w podstawowe prawa człowieka. Według obecnego prawa procesowego, osoba nie posiadająca zdolności do czynności prawnej nie ma też zdolności procesowej, tym samym nie może wszcząć żadnego postępowania, ani tym bardziej w nim działać. W literaturze przedmiotu podaje się w wątpliwość możliwość żądania uchylenia ubezwłasnowolnienia przez krewnych ubezwłasnowolnionego. W braku konkretnego przepisu wyłączającego taką sytuację, trzeba przyjąć, że uprawnienia do tego typu czynności przysługiwać będą osobom mającym legitymację do żądania ustanowienia ubezwłasnowolnienia. Zgodnie z treścią art. 545 § 1 KPC będą to krewni w linii prostej oraz rodzeństwo, tylko jednak w przypadku, gdy ubezwłasnowolniony nie ma swojego przedstawiciela ustawowego (art. 545 § 2 KPC). Faktycznie możliwość taka pojawi się dopiero w sytuacji braku opiekuna ubezwłasnowolnionego (który jest jego przedstawicielem ustawowym), czyli najczęściej wtedy, gdy zmarł albo nie został jeszcze ustanowiony.
Jak była już mowa wcześniej ubezwłasnowolniony całkowicie nie ma w ogóle zdolności do czynności prawnych i dlatego w tym zakresie zastępuje go opiekun prawny. Dotyczy to więc także czynności procesowych (nie tylko wytoczenia powództwa, ale także wszelkich innych czynności w toku całego postępowania sądowego). Czynności prawne dokonane przez takiego podopiecznego są nieważne. Wyjątkiem są jednak umowy zawierane w drobnych bieżących sprawach dnia codziennego. Umowy takie są ważne w chwili ich realizacji, chyba że pociągają za sobą rażące pokrzywdzenie ubezwłasnowolnionego (pupil będzie mógł więc przykładowo kupić gazetę, bilet do kina, czy skorzystać z drobnych usług np. fryzjerskich- będą to czynności ważne pod względem prawnym). Pozostałych czynności dokonuje za niego opiekun np. może wynająć mieszkanie pupila. Ubezwłasnowolniony całkowicie nigdy jednak nie będzie mógł zawrzeć małżeństwa- oświadczenie o wstąpieniu w związek małżeński musi być bowiem złożone osobiście, nigdy przez przedstawiciela. Podobnie, w przypadku zawarcia umowy dzierżawy przez ubezwłasnowolnionego bez uprzedniego zezwolenia sądu opiekuńczego- taka umowa będzie nieważna (przekracza zakres zwykłego zarządu) i nie podlega konwalidacji na podstawie art. 18 KC. Opiekun pozostaje pod kontrolą sądową i musi każdorazowo uzyskiwać zgodę sądu opiekuńczego na dokonywanie ważniejszych spraw z zakresu sprawowanej opieki (dotyczących osoby i majątku podopiecznego). Pojęcie ważnych spraw obejmuje kwestie mające decydujące znaczenie dla prawidłowego fizycznego i psychicznego rozwoju podopiecznego. Takimi przykładowymi ważnymi sprawami będą: dokonanie zabiegu lekarskiego, zaciągnięcie lub udzielenie pożyczki, zbycie nieruchomości, odrzucenie spadku. Sąd Najwyższy wyraził przekonanie, że zawarcie przez opiekuna ugody w imieniu podopiecznego, który jest ubezwłasnowolniony całkowicie, powinno nastąpić za uprzednim zezwoleniem sądu opiekuńczego. W przeciwnym razie, w wypadku braku takiej zgody, zawarcie ugody będzie sprzeczne z przepisami bezwzględnie obowiązującymi, co w konsekwencji spowoduje nieważność czynności prawnej dokonanej przez opiekuna. Pozostałe kwestie związane z zarządem majątkiem pozostającego pod opieką kształtują się analogicznie do regulacji przyjętych w opiece nad małoletnim. Co warte zaznaczenia, sąd nawet po udzieleniu opiekunowi zgody na dokonanie czynności prawnej w ważnej sprawie z zakresu sprawowania pieczy, nie traci prawa do zbadania, czy owa czynność nie jest sprzeczna z ustawą lub zasadami współżycia społecznego, lub czy nie zmierza do obejścia ustawy (art. 58 § 1 i 2 KC).
Uwaga!
Jeśli chcesz szybko i poprawnie przygotować Wniosek o ubezwłasnowolnienie
przejdź do formularza »
Piecza nad ubezwłasnowolnionym wygasa całkowicie ex lege wraz z uchyleniem ubezwłasnowolnienia lub jego zmianą na częściowe (art. 177 KRO)- chodzi tu dokładnie o chwilę uprawomocnienia się orzeczenia sądowego w tej materii. Opieka taka nie jest ograniczona jakimkolwiek terminem i trwa, co do zasady do śmierci podopiecznego, chyba że wcześniej ubezwłasnowolnienie zostanie uchylone lub zmienione na częściowe. Nigdy jednak nie ustanie wraz z osiągnięciem pełnoletniości podopiecznego, co wynika z samej treści przepisów normujących tego rodzaju pieczę.
