Ustawodawca do katalogu wad oświadczeń woli zalicza:
– brak świadomości lub swobody,
– pozorność,
– błąd,
– groźbę,
– podstęp.Powszechne jest w doktrynie rozróżnienie wad oświadczeń woli na dwie grupy. Kryterium rozróżnienia stanowi charakter wystąpienia skutków prawnych:
– wady powodujące nieważność z mocy samego prawa: brak świadomości lub swobody oraz pozorność,
– wzruszalność oświadczeń: pozostałe wady.
Trzeba również pamiętać, iż ustawodawca przewidział czasową możliwość uchylenia się od skutków prawnych oświadczenia woli, które zostało złożone innej osobie:
– w razie błędu – z upływem roku od jego wykrycia,
– w razie groźby – z upływem roku od chwili, kiedy stan obawy ustał.
Brak świadomości lub swobody
Konstrukcja wady skłania do rozważenia dwóch sytuacji: braku świadomości oraz braku swobody. Z pierwszą będziemy mieć do czynienia w przypadku niemożności rozpoznania znaczenia własnych czynów. Tym samym nie jest również możliwe rozważnie konsekwencji tak dokonanej czynności. Wada wynikać może np. z choroby psychicznej, niedorozwoju umysłowego czy jakichkolwiek zaburzeń psychicznych wywołanych spożyciem alkoholu, czy nawet wysokiej gorączki. Brak swobody oznacza z kolei wyłączenie jakiejkolwiek możliwości wolnego wyboru. Nie jest przy tym wymagane, aby zaburzenia charakteryzowały się trwałością. Wystarczy, że miały miejsce w momencie dokonywania czynności.
Pozorność
Wada pozorności oznacza sytuację, w której dwie strony stosunku prawnego dokonują między sobą czynności, zaznaczając zarazem, że nie spowoduje ona wystąpienia jakiejkolwiek skutków prawnych. Dokonywanie takich czynności (zarówno całej czynności, jak i jej poszczególnych składników) ma na celu np. zmylenie osoby trzeciej.
Ustawodawca stanowi, że złożenie oświadczenia woli pod wpływem wady pozorności jest nieważne z mocy prawa z chwilą jego złożenia. Zaznaczyć wszak należy, że w przypadku gdy osoba trzecia działając w dobrej wierze nabyła prawo (albo została zwolniona z obowiązku), pozorność taka nie wpływa na skuteczność tej czynności.
Błąd
W art. 84 KC ustawodawca uregulował skutki czynności prawnej dokonanej pod wpływem błędu:
„W razie błędu co do treści czynności prawnej można uchylić się od skutków prawnych swego oświadczenia woli. Jeżeli jednak oświadczenie woli było złożone innej osobie, uchylenie się od jego skutków prawnych dopuszczalne jest tylko wtedy, gdy błąd został wywołany przez tę osobę, chociażby bez jej winy, albo gdy wiedziała ona o błędzie lub mogła z łatwością błąd zauważyć; ograniczenie to nie dotyczy czynności prawnej nieodpłatnej.” Prawodawca zaznacza jednak, że powołać można się jedynie na taki błąd, który uzasadnia przypuszczenie, że gdyby składający oświadczenie woli nie działał pod wpływem błędu i oceniał sprawę rozsądnie, nie złożyłby oświadczenia określonej treści.
Groźba
Możliwość powołania się na wadę oświadczenia woli w postaci groźby jest uwarunkowana jest bezprawnością (tzn. musi być sprzeczna z prawem lub zasadami współżycia społecznego). Groźba musi być również poważna.
Art. 87 KC stanowi, że istnieje możliwość uchylenia się od skutków prawnych swojego oświadczenia (złożonego pod wpływem bezprawnej groźby drugiej strony lub osoby trzeciej), jeżeli z okoliczności wynika, że mógł się obawiać, iż jemu samemu lub innej osobie grozi poważne niebezpieczeństwo osobiste lub majątkowe.
Podstęp
Podstęp przejawia się w świadomym wprowadzeniu w błąd osoby dokonującej czynności prawnej w celu złożenia przez nią oświadczenia woli o stosownej treści. Tym samym powszechne jest stanowisko, że stanowi on kwalifikowany rodzaj błędu. Ustawa nie stanowi natomiast, że podstęp musi dotyczyć błędu istotnego.
