Zgodnie z art. 527 § 1 k.c. gdy wskutek czynności prawnej dłużnika dokonanej z pokrzywdzeniem wierzycieli osoba trzecia uzyskała korzyść majątkową, każdy z wierzycieli może żądać uznania tej czynności za bezskuteczną w stosunku do niego, jeżeli dłużnik działał ze świadomością pokrzywdzenia wierzycieli, a osoba trzecia o tym wiedziała lub przy zachowaniu należytej staranności mogła się dowiedzieć. Czynność prawna dłużnika jest dokonana z pokrzywdzeniem wierzycieli, jeżeli wskutek tej czynności dłużnik stał się niewypłacalny albo stał się niewypłacalny w wyższym stopniu, niż był przed dokonaniem czynności. Jeżeli wskutek czynności prawnej dłużnika dokonanej z pokrzywdzeniem wierzycieli uzyskała korzyść majątkową osoba będąca w bliskim z nim stosunku, domniemywa się, że osoba ta wiedziała, iż dłużnik działał ze świadomością pokrzywdzenia wierzycieli.
Przesłanki wytoczenia powództwa
Przepis ten stanowi podstawę do wytoczenia tzw. powództwa paulińskiego. Skarga pauliańska chroni wierzyciela przed pokrzywdzeniem w wyniku dokonania przez dłużnika czynności prawnej, w następstwie której stał się on niewypłacalny lub stał się niewypłacalny w wyższym stopniu niż był przed dokonaniem tej czynności. Wierzyciel może mianowicie żądać (w drodze powództwa o ukształtowanie stosunku prawnego), by taka czynność prawna została uznana w stosunku do niego za bezskuteczną i by w konsekwencji mógł on poszukiwać zaspokojenia na tym, co skutkiem owej czynności wyszło z majątku dłużnika lub do niego nie weszło. Wierzycielowi przysługuje skarga pauliańska, jeżeli kumulatywnie spełnione są następujące przesłanki:
• istnienie godnego ochrony interesu wierzyciela w postaci wierzytelności,
• dokonanie przez dłużnika z osobą trzecią czynności prawnej,
• dokonanie przez dłużnika czynności z pokrzywdzeniem wierzycieli, a zarazem takiej, z której osoba trzecia uzyskała korzyść majątkową,
• dokonanie przez dłużnika czynności ze świadomością pokrzywdzenia,
• działanie osoby trzeciej w złej wierze.
Sam fakt dokonania przez dłużnika niekorzystnego rozporządzenia majątkowego nie uzasadnia skargi, jeżeli wierzyciel może zaspokoić się z innych składników majątku dłużnika.
Ciężar dowodu
Ciężar udowodnienia wszystkich powyższych przesłanek spoczywa na wierzycielu. Sprawy dochodzone w powództwie paulińskim są sprawami dość trudnymi dla wierzyciela, gdyż dość trudno jest udowodnić wszelkie przesłanki, dla których wierzyciel może żądać uznania umowy za bezskuteczną. Oczywiście zgodnie z treścią art. 533 k.c. osoba trzecia, która uzyskała korzyść majątkową wskutek czynności prawnej dłużnika dokonanej z pokrzywdzeniem wierzycieli, może zwolnić się od zadośćuczynienia roszczeniu wierzyciela żądającego uznania czynności za bezskuteczną, jeżeli zaspokoi tego wierzyciela albo wskaże mu wystarczające do jego zaspokojenia mienie dłużnika.
Domniemanie pokrzywdzenia w razie darowizny
Jeżeli w chwili darowizny dłużnik był niewypłacalny, domniemywa się, iż działał ze świadomością pokrzywdzenia wierzycieli. To samo dotyczy wypadku, gdy dłużnik stał się niewypłacalny wskutek dokonania darowizny. Zaskarżoną czynnością w tym wypadku jest darowizna, która była dokonana przez dłużnika w stanie niewypłacalności bądź też stan ten wywołała . W tym wypadku, w razie dokonania darowizny przez dłużnika domniemanie to zwalnia wierzyciela z dowodu istnienia u dłużnika świadomości pokrzywdzenia. Obojętna jest też kwestia istnienia dobrej lub złej wiary obdarowanego.
Bezskuteczność czynności prawnej
Przepis art. 527 k.c. pozwala na uznanie czynności prawnej dłużnika dokonanej z pokrzywdzeniem wierzycieli za bezskuteczną. Bezskuteczność ta ma charakter względny, bowiem zachodzi tylko w stosunku do wierzyciela, który czynność zaskarżył. Uzyskanie przez wierzyciela tytułu egzekucyjnego stwierdzającego bezskuteczność czynności dłużnika pozwala mu na zaspokojenie się z przedmiotu majątkowego, który wskutek czynności prawnej wyszedł z majątku dłużnika lub do niego nie wszedł i znajduje się we władaniu osoby trzeciej (art. 532 k.c.).
Jarosław Olejarz
Radca prawny
