Kiedy zaginionego można uznać za zmarłego?
Uznanie za zmarłego może nastąpić tylko wówczas, gdy upłynął ściśle określony termin. Termin ten jest liczony od chwili, w której według istniejących wiadomości, dana osoba jeszcze żyła. Długość terminu, jaki musi upłynąć od chwili, gdy zaginiony jeszcze żył do wydania postanowienia o uznaniu za zmarłego zależy od wieku osoby, w stosunku do której ma być wydane orzeczenie o uznaniu za zmarłego. Generalnie zaginiony może być uznany za zmarłego, jeżeli upłynęło 10 lat od końca roku kalendarzowego, w którym według istniejących wiadomości jeszcze żył. Od tej zasady są pewne wyjątki. Jeżeli bowiem w chwili uznania za zmarłego zaginiony ukończyłby 70 lat wówczas wystarcza upływ 5 lat. Uznanie za zmarłego nie może również nastąpić przed końcem roku, w którym zaginiony ukończyłby 23 lata. Te terminy są inne, jeżeli do zaginięcia doszło w specjalnych okolicznościach. I tak osoba, która zaginęła w czasie podróży powietrznej lub morskiej w związku z katastrofą statku lub okrętu albo innego szczególnego zdarzenia, może zostać uznana za zmarłą po upływie 6 miesięcy od takiego zdarzenia. Jeżeli nie można stwierdzić katastrofy statku lub okrętu, bieg tego 6-miesięcznego terminu rozpoczyna się z upływem roku od dnia, w którym statek lub okręt miał przybyć do portu przeznaczenia, a jeżeli nie miał portu przeznaczenia – z upływem lat dwóch od dnia, w którym była ostatnia o nim wiadomość. Oczywiście, ze względu na rozwój techniki to ostatnie zdarza się bardzo rzadko. Osoba, która zaginęła w związku z innym bezpośrednim niebezpieczeństwem dla życia może zostać uznana za zmarłą po upływie roku od dnia, w którym niebezpieczeństwo ustało albo według okoliczności powinno było ustać. Takim zdarzeniem może być powódź, trzęsienie ziemi, zejście lawiny, pożar, czy katastrofa budowlana. Jednak rozmiar tych zdarzeń musi powodować zagrożenie dla życia a zaginiony musi zostać objęty bezpośrednim oddziaływaniem niebezpieczeństwa.Domniemania
W kwestii uznania za zmarłego istnieją dwa domniemania. Po pierwsze domniemywa się, że zaginiony zmarł w chwili oznaczonej w orzeczeniu o uznaniu za zmarłego. Jako chwilę domniemanej śmierci zaginionego oznacza się chwilę, która według okoliczności jest najbardziej prawdopodobna. W przypadku braku wszelkich danych jest to pierwszy dzień terminu, z którego upływem uznanie za zmarłego stało się możliwe. Jeżeli w orzeczeniu o uznaniu za zmarłego czas śmierci został oznaczony tylko datą dnia, za chwilę domniemanej śmierci zaginionego uważa się koniec tego dnia. Z kolei w przypadku, gdy kilka osób utraciło życie podczas grożącego im wspólnie niebezpieczeństwa, domniemywa się, że zmarły jednocześnie.
Wniosek o uznanie za zmarłego
Wniosek w sprawie o uznanie za zmarłego może złożyć każdy zainteresowany. Może to być zarówno krewny lub osoba emocjonalnie związana z zaginionym, jak i każdy, kto ma interes prawny w uzyskaniu postanowienia o uznaniu za zmarłego, np. wierzyciel. Właściwym w tej sprawie jest sąd rejonowy ostatniego miejsca zamieszkania zaginionego. W przypadku braku miejsca zamieszkania właściwym jest sąd ostatniego miejsca pobytu. Jeżeli nie można i tego ustalić wówczas sprawę rozpatruje sąd dla miasta stołecznego Warszawy. Przedmiotowy wniosek można zgłosić najwcześniej rok przed końcem terminu, po upływie którego zaginiony może być uznany za zmarłego. Gdy jednak uznanie za zmarłego może nastąpić po upływie roku lub krótszego niż rok terminu od zdarzenia, które uzasadnia prawdopodobieństwo śmierci zaginionego, wniosek ten można zgłosić dopiero po upływie tego terminu. Wniosek o uznanie za zmarłego powinien zawierać wszelkie dane niezbędne dla pisma procesowego, czyli oznaczenie sądu, imię i nazwisko stron, pełnomocników, oznaczenie rodzaju pisma, podstawę podpisy, wymienienie załączników.
Dodatkowo we wniosku trzeba określić:
– imię, nazwisko i wiek zaginionego, imiona jego rodziców oraz nazwisko rodowe matki,
– ostatnie znane miejsce zamieszkania i pobytu zaginionego.
Należy również pamiętać, aby uprawdopodobnić okoliczności uzasadniające wniosek. W związku z tym w uzasadnieniu trzeba przedstawić wszystkie znane fakty i dowody. Nie trzeba jednak wskazywać domniemanej chwili śmierci zaginionego. Leży to bowiem w gestii sądu, który po przeprowadzeniu postępowania dowodowego sam oznaczy najbardziej prawdopodobną chwilę śmierci tej osoby.Przebieg postępowania
W przypadku, gdy sąd stwierdzi, iż zawarte w treści wniosku przesłanki są wystarczające do rozpoznania sprawy, wówczas zarządza ogłoszenie o wszczęciu postępowania. Takie ogłoszenie zawiera:
– imię i nazwisko oraz adres wnioskodawcy,
– dane dotyczące osoby zaginionego oraz istotne okoliczności znane z akt sprawy, które mogą przyczynić się do wykrycia zaginionego,
– wezwanie skierowane do zaginionego, aby w oznaczonym terminie, nie krótszym niż 3 a nie dłuższym niż 6 miesięcy, zgłosił się, gdyż w przeciwnym razie może być uznany za zmarłego,
– wezwanie skierowane do wszystkich osób, które mogą udzielić wiadomości o zaginionym, aby w powyższym terminie przekazały je sądowi.
Ogłoszenie umieszczane jest w piśmie poczytnym na całym obszarze Polski oraz podawane do publicznej wiadomości w miejscu ostatniego miejsca zamieszkania osoby zaginionej. Sąd może zarządzić zamieszczenie ogłoszenia w innych jeszcze pismach oraz podać je do publicznej wiadomości również w inny sposób, np. w Internecie. Jeżeli w wyznaczonym terminie nie pojawi się żadna informacja na temat zaginionego, sąd może wydać orzeczenie o uznaniu osoby za zmarłą. Zanim to jednak uczyni, powinien wysłuchać, w miarę możliwości, osoby bliskie zaginionego. W sytuacji, gdy w toku tego postępowania okaże się, że zaginiony zmarł i fakt ten nie budzi wątpliwości, wówczas sąd przeprowadza postępowanie o stwierdzenie zgonu.
Uchylenie postanowienia
Wniosek o uchylenie postanowienia orzekającego uznanie za zmarłego może zgłosić każdy zainteresowany. Sąd może także uchylić je z urzędu. Postanowienie to zostanie uchylone w przypadku, gdy istnieje dowód, że osoba uznana za zmarłą żyje. W wypadku udowodnienia innej chwili śmierci niż oznaczona w postanowieniu o uznaniu za zmarłego, sąd uchyla to postanowienie tylko wówczas, gdy równocześnie stwierdza zgon. Postanowienie o uznaniu za zmarłego zostanie uchylone niezwłocznie i bez dalszego postępowanie także wtedy, gdy zaginiony zgłosi się w sądzie i udowodni swoją tożsamość.
