Istotną datą graniczną w kwestii dziedziczenia gospodarstw rolnych stanowi wyrok Trybunału Konstytucyjnego z dnia 31 stycznia 2001 r. (sygn. akt P 4/99), który wszedł w życie w dniu 14 lutego 2001 r. We wskazanym wyżej wyroku Trybunał kilka przepisów Kodeksu cywilnego za niezgodnych z konstytucją. Z dniem 14 lutego 2001 r. przepisy te utraciły moc obowiązującą, dlatego też do dziedziczenia gospodarstw rolnych i spadków otwartych po 14 lutego 2001 r. stosuje się zasady ogólne dotyczące dziedziczenia.
Aby zrozumieć sens zmian dotyczących dziedziczenia gospodarstw rolnych trzeba się zatem cofnąć do okresu sprzed 14 lutego 2001 r.
Od wejścia w życie Kodeksu cywilnego, czyli od 1 stycznia 1965 r. przepisy Kodeksu cywilnego przewidywały, że dzieci spadkodawcy dziedziczą z ustawy gospodarstwo rolne, jeżeli:
1. bezpośrednio przed otwarciem spadku pracowały w tym gospodarstwie nieprzerwanie co najmniej od roku albo;
2. w chwili otwarcia spadku są członkami rolniczej spółdzielni produkcyjnej lub pracują w gospodarstwie rolnym takiej spółdzielni, albo;
3. w chwili otwarcia spadku bądź prowadzą inne indywidualne gospodarstwo rolne, bądź też pracują w gospodarstwie rolnym swoich rodziców, małżonka lub jego rodziców, albo;
4. w chwili otwarcia spadku bądź są małoletnie, bądź też pobierają naukę zawodu lub uczęszczają do szkół,
5. w chwili otwarcia spadku są trwale niezdolne do pracy.
Jeżeli dzieci spadkodawcy nie spełniały warunków przewidzianych w punktach 1-3, w taki wypadku dziedziczyć gospodarstwo rolne mogły te z nich, które w ciągu 6 miesięcy od dnia otwarcia spadku zgłosiły przed sądem lub u notariusza gotowość do prowadzenia gospodarstwa rolnego.
Kolejna zmiana Kodeksu cywilnego weszła w życie w dniu 4 listopada 1971 r. Wprowadziła ona zmianę polegającą na tym, że nie istniał już wymóg pracy w gospodarstwie rolnym przez okres roku przed dniem otwarcia spadku. Następna zmiana Kodeksu cywilnego weszła w życie w dniu 6 kwietnia 1982 r. Na mocy zmian z 1982 r. małżonek lub dzieci spadkodawcy mogły dziedziczyć gospodarstwo rolne, jeżeli spełniały co najmniej jeden z poniższych warunków:
– bezpośrednio przed otwarciem spadku pracowały w gospodarstwie będącym przedmiotem spadku albo
– były członkami rolniczej spółdzielni produkcyjnej lub pracowały w gospodarstwie rolnym takiej spółdzielni, albo
– prowadziły inne indywidualne gospodarstwo rolne, bądź pracowały w gospodarstwie rolnym swoich rodziców, małżonka lub jego rodziców, albo
– w chwili otwarcia spadku były małoletnie, bądź pobierały naukę zawodu lub uczęszczały do szkół, albo
– w chwili otwarcia spadku były trwale niezdolne do pracy.
Rodzeństwo mogło dziedziczyć gospodarstwo rolne, jeżeli spełniało co najmniej jeden z w/w warunków. Rodzice spadkodawcy dziedziczyli z ustawy gospodarstwo rolne jeżeli mieli kwalifikacje do prowadzenia gospodarstwa rolnego albo jeżeli w chwili otwarcia spadku byli trwale niezdolni do pracy.
Następna zmiana weszła w życie z dniem 1 października 1990 r. Od tej pory dziedziczyć gospodarstwo rolne mogły osoby, które bezpośrednio pracują przy produkcji rolnej lub mają przygotowanie zawodowe do prowadzenia produkcji rolnej.
Kolejna zmian w prawie dotyczyła wspomnianego już wyżej wyroku Trybunału Konstytucyjnego z 2001 r. Prześledzenie zmian, jakie zaszły w dziedziczeniu gospodarstw rolnych jest o tyle istotne, że liczy się tu dzień otwarcia spadku i wówczas stosuje się przepisy obowiązujące w danym okresie.
Oczywiście jeżeli spadkodawca pozostawił testament, wówczas dziedziczenie następuje według zapisów testamentowych, jeżeli spadkodawca nie pozostawił testamentu – dziedziczenie odbywa się na podstawie Kodeksu cywilnego. Zasady oraz kolejność dziedziczenia ustawowego wynika z przepisu art. 931 i następnych Kodeksu cywilnego.
