Odrzucenie spadku zmienia także układ dziedziczenia, dlatego często jest wykorzystywane do przekazania udziału spadkowego dalszym krewnym, bez konieczności przeprowadzania działu spadku. Powyższe zagadnienia regulują w głównej mierze przepisy art. 1012-1024 Ustawy z dnia 23 kwietnia 1964r. Kodeks cywilny (Dz. U. z 1964r., Nr 16, poz. 93 ze zm.).
Skutki odrzucenia spadku
Spadkobierca, który spadek odrzucił traktowany jest tak jakby nie dożył jego otwarcia, czyli śmierci spadkodawcy. Oznacza to, że jest pomijany przy dziedziczeniu a na jego miejsce mogą wstąpić inni spadkobiercy. W przypadku dziedziczenia ustawowego odrzucony udział spadkowy przechodzi na zstępnych spadkobiercy a jeżeli spadkobierca ustawowy nie ma zstępnych przypada on pozostałym spadkobiercom ustawowym. W sytuacji, gdy ma miejsce dziedziczenie z testamentu w miejsce spadkodawcy wchodzą inni spadkobiercy testamentowi, w częściach odpowiadających ich udziałom. Taki udział jest niezależny od udziału z powołania i może być odrzucony. W przypadku, gdy spadkodawca zastrzegł w testamencie, że w przypadku odrzucenia spadku lub innej przyczyny umożliwiającej dziedziczenie w miejsce danego spadkobiercy wstępuje wskazana osoba czy osoby (podstawienie), wówczas to im przypada spadek. Dopiero gdy nie ma innych spadkobierców testamentowych lub spadkodawca nie zastosował instytucji podstawienia, dziedziczą spadkobiercy ustawowi. Każdy spadkobierca może odrzucić spadek, z wyłączeniem gminy i Skarbu Państwa, które dziedziczą w ostatniej kolejności.
6 miesięcy na złożenie oświadczenia
Złożenie oświadczenia o odrzuceniu spadku powinno nastąpić w ciągu 6 miesięcy od dnia, w którym spadkobierca dowiedział się o tytule swego powołania. Dla spadkobierców ustawowych termin ten biegnie od dnia otwarcia spadku, czyli śmierci spadkodawcy a dla spadkobierców testamentowych od dnia ogłoszenia testamentu. W sytuacji, gdy spadkobierca ustawowy nie wiedział o śmierci spadkodawcy termin ten rozpoczyna się od dnia, w którym się o niej dowiedział. W przypadku spadkobiercy testamentowego jest to dzień, w którym dowiedział się o ogłoszeniu testamentu.
Forma oświadczenia
Aby odrzucić spadek należy złożyć odpowiednie oświadczenie przed notariuszem lub przed sądem. Właściwym w tej sprawie jest sąd rejonowy miejsca zamieszkania osoby, która spadek odrzuca. Można to zrobić ustnie lub na piśmie z podpisem urzędowo poświadczonym. Odrzucenie spadku przed notariuszem, dla swojej ważności, wymaga formy aktu notarialnego. Oświadczenie może być dokonane również przez pełnomocnika ale pełnomocnictwo musi być sporządzone na piśmie z podpisem urzędowo poświadczonym.
Ważna jest zdolność do czynności prawnych
Takie oświadczenie może być złożone samodzielnie tylko przez osobę mającą pełną zdolność do czynności prawnych.
W imieniu osoby niemającej pełnej zdolności do czynności prawnych oświadczenie składa jej przedstawiciel ustawowy. W takim przypadku sześciomiesięczny termin na złożenie oświadczenia biegnie od chwili, gdy jej przedstawiciel (rodzic, opiekun) dowiedział się o tytule powołania do spadku. Do odrzucenia spadku niezbędna jest zgoda sądu opiekuńczego.
Skutki prawne niezłożenia oświadczenia
Niezłożenie oświadczenia powoduje przyjęcie spadku wprost. Oznacza to przyjęcie spadku razem ze wszystkimi jego długami. Spadkobierca odpowiada wówczas za zaciągnięte przez spadkodawcę zobowiązania całym swoim majątkiem. Wyjątek od tej sytuacji dotyczy osoby nie mającej pełnej zdolności do czynności prawnych, osoby co do której istnieje podstawa do jej całkowitego ubezwłasnowolnienia oraz osoby prawnej. W tych przypadkach brak oświadczenia oznacza przyjęcie spadku z dobrodziejstwem inwentarza. Takie oświadczenie jest, co do zasady, nieodwołalne.
Błąd lub groźba
Ze złożonego oświadczenia można się jednak wycofać, jeżeli zostało złożone pod wpływem błędu lub groźby. Termin na wycofanie się ze skutków złego oświadczenia w przypadku błędu wynosi 1 rok od daty jego wykrycia a w przypadku groźby -1 rok od czasu ustania obawy. Błąd musi być istotny, czyli uzasadniający przypuszczenie, że gdyby składający oświadczenie woli nie działał pod wpływem błędu i oceniał sprawę rozsądnie nie złożyłby oświadczenia tej treści. Uchylenie się od skutków oświadczenia woli w przedmiocie odrzucenia spadku musi nastąpić przed sądem. Spadkobierca, który pod wpływem błędu lub groźby nie złożył żadnego oświadczenia w terminie, może także w ten sposób uchylić się od skutków prawnych niezachowania terminu.
