Badania lekarskie, które realizowane są podczas poboru należą do kategorii przedsięwzięć ogólnopaństwowych służących potrzebom obronności państwa. Prowadzone są corocznie przez około 400 powiatowych i 16 wojewódzkich komisji lekarskich, które powołują wojewodowie. Badaniami obejmowani są poborowi, czyli mężczyźni, którzy w danym roku kalendarzowym kończą 19 lat życia oraz mężczyźni starsi, którzy nie dopełnili tego obowiązku w wieku lat 19, bądź złożyli wnioski o powtórne orzeczenie kategorii zdolności do czynnej służby wojskowej, jak również kobiety, które z tytułu posiadanego wykształcenia mogą podlegać obowiązkowi służby wojskowej.
Właściwa jakość przeprowadzanych badań i trafność orzeczeń lekarskich leży zarówno w interesie państwa, jak i osób poddawanych tej procedurze. Jest ona uzależniona m.in.od przygotowania lekarzy oraz ich stosunku do wykonywanej pracy. Na powyższe rzutują czynniki motywacyjne stosowane przez organy powołujące komisje lekarskie, a przede wszystkim poziom wynagradzania osób wchodzących w skład tych komisji. Sposób ustalania wynagrodzenia dla osób wchodzących w skład wojewódzkich i powiatowych komisji lekarskich jest przedmiotem regulacji § 23 rozporządzenia Rady Ministrów z dnia 24 stycznia 2006 r. w sprawie komisji lekarskich oraz wynagradzania za udział w ich pracy, wydanego na postawie art. 30 ust. 3 ustawy. Wysokość wynagrodzenia brutto członków komisji lekarskich, wynikająca z wyżej wymienionych przepisów wynosi: 80 zł dla przewodniczącego wojewódzkiej lub powiatowej komisji lekarskiej, 70 zł dla lekarzy i sekretarzy komisji lekarskich oraz 60 zł dla tzw. średniego personelu medycznego – brutto za jeden dzień pracy komisji. Można przyjąć, iż w trakcie jednego dnia pracy powiatowej komisji lekarskiej poddawanych jest badaniom lekarskim oraz orzecznictwu o zdolności lub jej braku do czynnej służby wojskowej nie mniej niż 35 osób, członkowie takiej komisji otrzymują brutto: przewodniczący komisji nie więcej niż 2,28 zł, lekarze i sekretarz komisji maksymalnie po 2,00 zł oraz tzw. średni personel medyczny – po 1,71 zł za realizację wszystkich czynności związanych z wykonaniem badania lekarskiego jednej osoby oraz wydania orzeczenia o jej zdolności lub braku zdolności do czynnej służby wojskowej. Wspomniana wysokość wynagrodzeń, według osób powoływanych z mocy prawa do składów powiatowych i wojewódzkich komisji lekarskich, jest żenująco niska. Przedstawione stawki nie zadowalają także emerytowanych lekarzy, wśród których, z konieczności, poszukuje się również kandydatów do pracy w powiatowych i wojewódzkich komisjach lekarskich. Należy w tym miejscu także podkreślić, iż wynagrodzenie wypłacane jest członkom komisji lekarskich za pracę w komisjach wykonywaną poza godzinami pracy zawodowej.
Rezultatem powyższego, lekarze zobowiązywani z mocy przepisów prawa do uczestniczenia w komisjach dają wyraz swemu niezadowoleniu odmawiając udziału, bądź zwyczajnie odchodząc z komisji w czasie trwania poboru. Z każdym rokiem potęgują się trudności starostów i wojewodów z pozyskiwaniem lekarzy nie tylko z odpowiednimi kwalifikacjami do powiatowych i wojewódzkich komisji lekarskich, ale lekarzy w ogóle. W 2008 roku powołani do komisji lekarze, na mocy odpowiednich aktów prawnych wydawanych przez wojewodów, odchodzili z niektórych z nich, w wyniku czego trzeba było już w trakcie trwania poboru poszukiwać kolejnych kandydatów i powoływać nowe powiatowe komisje lekarskie – w każdym wypadku 6-8 razy. Starostowie i wojewodowie mają coraz większe trudności z pozyskiwaniem do składów komisji lekarskich lekarzy zatrudnionych w ZOZ-ach, nie tylko w godzinach, ale przede wszystkim poza godzinami ich pracy zawodowej. Taka sytuacja dezorganizuje pobór i staje się uciążliwa nie tylko dla organów administracji publicznej odpowiedzialnych za jego organizację i prowadzenie, ale przede wszystkim dla obywateli zobowiązanych do stawienia się przed komisjami lekarskimi. W związku z tym większość wojewodów dostrzegła jedyną możliwość zapobieżenia groźbie załamania się poboru w drodze podwyższenia stawek wynagrodzeń za pracę w wojewódzkich i powiatowych komisjach lekarskich przynajmniej do poziomu:
-
150 zł dla przewodniczącego komisji lekarskiej powiatowej i wojewódzkiej,
-
120 zł dla lekarza – członka komisji lekarskiej i sekretarza komisji lekarskiej powiatowej i wojewódzkiej,
-
90 zł dla każdej osoby średniego personelu medycznego powiatowej komisji lekarskiej za każdy dzień pracy komisji.
Przyjęcie proponowanych stawek mogłoby zostać uznane, na obecnym etapie, jako adekwatne do uciążliwości i odpowiedzialności lekarzy oraz średniego personelu medycznego za wykonywaną w komisjach pracę. Wydatki z tego tytułu wzrosłyby w roku 2009 i latach następnych z ok. 4,7 mln do ok. 7,9 mln zł rocznie, a zatem byłoby to ok. 3,2 mln zł więcej w porównaniu do roku 2008 i lat poprzednich.
