Spis treści
Niniejsza publikacja stanowi analizę przepisów Ustawy oraz Rozporządzenia Ministra Sprawiedliwości z dnia 15 grudnia 2015 r. w sprawie sposobu udzielania i dokumentowania nieodpłatnej pomocy prawnej (Dz.U. 2015 nr 0 poz. 2186) pod kątem najważniejszych zagadnień dotyczących organizacji nieodpłatnej pomocy prawnej.
Podmiot odpowiedzialny: powiat
Zgodnie z brzmieniem art. 8 Ustawy, udzielanie nieodpłatnej pomocy prawnej jest zadaniem zleconym z zakresu administracji rządowej. Obowiązek realizacji tego zadania spoczywa na powiecie. Powiat może wykonać zadanie samodzielnie albo w porozumieniu z gminami. Ponadto na każdy powiat przypada liczba punktów nieodpłatnej pomocy prawnej odpowiadająca mnożnikowi określonemu w ustawie. Jest to wartość uzależniona od liczby mieszkańców powiatu. Każdy punkt świadczący nieodpłatną pomoc prawną powinien być czynny wymiarze 5 dni w tygodniu przez co najmniej 4 godziny dziennie.
Karta Nieodpłatnej Pomocy Prawnej
Ustawa nakłada obowiązek dokumentowania pomocy prawnej w formie kart nieodpłatnej pomocy prawnej. Prawnik świadczący pomoc w punkcie, jest zobligowany do przesłania do Starosty kart do dziesiątego dnia następnego miesiąca kalendarzowego od udzielenia pomocy.
Wzór karty nieodpłatnej pomocy prawnej został określony w Rozporządzeniu Ministra Sprawiedliwości z dnia 15 grudnia 2015 r. w sprawie sposobu udzielania i dokumentowania nieodpłatnej pomocy prawnej. Składa się ona z dwóch części. Pierwsza dotyczy:
- formy udokumentowania uprawnienia do uzyskania nieodpłatnej pomocy prawnej,
- dziedziny prawa, z której udzielono nieodpłatnej pomocy prawnej,
- formy udzielonej nieodpłatnej pomocy prawnej,
- czasu poświęconego na udzielenie nieodpłatnej pomocy prawnej.
Druga z kolei zawiera dane statystyczne, które pobierane są fakultatywnie za zgodą osoby uprawnionej do pomocy prawnej. Dotyczą m.in.: wieku, płci, wykształcenia, średniego miesięcznego dochodu, liczby członków gospodarstwa domowego, miejsca zamieszkania, posiadania orzeczenia o niepełnosprawności lub orzeczenia o stopniu niepełnosprawności.
Wypełnioną oraz opatrzoną podpisem osoby udzielającej pomocy i datą, kartę pomocy prawnej przekazuje się właściwemu staroście w sposób uniemożliwiający jej powiązanie z danymi identyfikującymi osobę, której nieodpłatna pomoc prawna została udzielona. (§ 7 ust. 7 rozporządzenia).
Oświadczenia
W niektórych przypadkach osoby ubiegające się o udzielenie nieodpłatnej pomocy prawnej będą musiały wypełnić stosowne oświadczenia zawierające dane osobowe (imię, nazwisko, adres, PESEL). Administratorem danych osobowych zawartych w tych oświadczeniach jest starosta. Starosta ma obowiązek przechowywać powyższe oświadczenia przez trzy lata od dnia ich sporządzenia. Wzory oświadczeń stanowią załącznik do ustawy.
Roczna zbiorcza informacja
Kolejnym obowiązkiem Powiatu w związku z nieodpłatną pomocą prawną jest sporządzanie i przesyłanie raz w roku zbiorczej informacji o wykonaniu zadania polegającego na udzielaniu nieodpłatnej pomocy prawnej na obszarze powiatu. Zbiorcza informacja przekazywana jest przez starostę Ministrowi Sprawiedliwości oraz właściwemu wojewodzie nie później niż do końca pierwszego kwartału roku następnego. Zbiorcza informacja stanowi podsumowanie zgromadzonych w danym roku kart nieodpłatnej pomocy prawnej oraz danych finansowych. Według § 8 ust. 3 Rozporządzenia, będzie możliwe jej przekazanie drogą elektroniczną. Wzór zbiorczej informacji został określony w załączniku 2 Rozporządzenia.
Organizacja pozarządowa prowadząca punkt nieodpłatnej pomocy prawnej
W świetle art. 11 ustawy, powiat powierza prowadzenie połowy punktów nieodpłatnej pomocy prawnej organizacji pozarządowej prowadzącej działalność pożytku publicznego. Jeżeli na powiat przypada nie więcej niż trzy punkty nieodpłatnej pomocy prawnej, organizacji pozarządowej powierza się prowadzenie jednego punktu nieodpłatnej pomocy prawnej.
Organizacja pozarządowa która chciałaby prowadzić punkt nieodpłatnej pomocy prawnej musi spełnić łącznie poniższe warunki:
- funkcjonować jako organizacja pozarządowa w zakresie, o którym mowa w art. 4 ust. 1 pkt 1b Ustaw z dnia 24 kwietnia 2003 r. o działalności pożytku publicznego i o wolontariacie,
- posiadać co najmniej dwuletnie doświadczenie w wykonywaniu zadań wiążących się z udzielaniem porad prawnych lub informacji prawnych,
- przedstawić zawarte umowy lub promesy ich zawarcia z adwokatem, radcą prawnym, doradcą podatkowym lub osobą, która skończyła studia prawnicze i posiada 3 letnie doświadczenie w udzielaniu pomocy prawnej,
- dawać gwarancję należytego wykonania zadania, w szczególności przez złożenie pisemnego zobowiązania:
– zapewnienia poufności w związku z udzielaniem nieodpłatnej pomocy prawnej i jej dokumentowaniem,
– zapewnienia profesjonalnego i rzetelnego udzielania nieodpłatnej pomocy prawnej, w szczególności w sytuacji, gdy zachodzi konflikt interesów,
- zawrzeć stosowną umowę z powiatem.
Środki finansowe przeznaczone na nieodpłatną pomoc prawną
Udzielanie nieodpłatnej pomocy prawnej jest finansowane z budżetu państwa z części będącej w dyspozycji wojewodów przez udzielanie dotacji celowej powiatom. Wysokość dotacji jest ustalana corocznie przez Ministra Sprawiedliwości w porozumieniu z ministrem właściwym do spraw budżetu, w trybie i terminach określonych w przepisach wydanych na podstawie art. 138 ust 6 Ustawy o finansach publicznych. Podstawę ustalenia wysokości dotacji stanowi kwota bazowa. Kwota dotacji to dwunastokrotność iloczynu kwoty bazowej i mnożnika. Mnożnik oblicza się przez podział liczby mieszkańców powiatu przez 25 000, z tym, że nie może on być mniejszy niż 2 i większy niż 35. Powiaty będą miały na pokrycie kosztów obsługi organizacyjno-technicznej zadania jedynie 3% dotacji, pozostałe 97% kwoty dotacji ma być przeznaczona na wynagrodzenia dla osób świadczących pomoc prawną. W 2016 roku limit wydatków budżetu państwa na organizację nieodpłatnej pomocy prawnej wynosi 94 183 200 złotych.
Rada Nieodpłatnej Pomocy Prawnej oraz Edukacji Prawnej
Minister Sprawiedliwości może powołać organ opiniodawczo-doradczy w postaci Rady Nieodpłatnej Pomocy Prawnej oraz Edukacji Prawnej. Do kompetencji Rady należy:
- analiza wykonywania zadań z zakresu nieodpłatnej pomocy prawnej oraz edukacji prawnej;
- zgłaszanie propozycji w zakresie usprawnienia organizacji udzielania nieodpłatnej pomocy prawnej oraz edukacji prawnej;
- opiniowanie projektów aktów prawnych w zakresie nieodpłatnej pomocy prawnej oraz edukacji prawnej;
- wyrażanie opinii w innych sprawach z zakresu nieodpłatnej pomocy prawnej oraz edukacji prawnej.
Przetwarzanie dużej ilości danych uprawnionych w punktach świadczących nieodpłatną pomoc prawną, generowanie oświadczeń, analizowanie statystyk oraz wykonywanie zbiorczych raportów wynikających z ustawy to czasochłonna, wymagająca szczególnej uwagi i zaangażowania wielu osób praca. Na rynku pojawiły się już systemy wspomagające zarządzanie punktami nieodpłatnej pomocy prawnej oraz umożliwiające automatyczne generowanie wymaganych przez Ministerstwo Sprawiedliwości raportów.
Jeden z takich systemów, z którego już zaczęły aktywnie korzystać powiaty na terenie kraju jest sprzedawany przez spółkę SerwisPrawa.pl z siedzibą we Wrocławiu, która zajmuje się tworzeniem i dystrybucją innowacyjnych aplikacji informatycznych dla firm, jednostek administracji publicznej, kancelarii prawnych.
Podstawa prawna:
Ustawa z dnia 5 sierpnia 2015 r. o nieodpłatnej pomocy prawnej oraz edukacji prawnej (Dz.U. 2015 poz. 1255);
Rozporządzenie Ministra Sprawiedliwości z dnia 15 grudnia 2015 r. w sprawie sposobu udzielania i dokumentowania nieodpłatnej pomocy prawnej (Dz.U. 2015 nr 0 poz. 2186).
