Spis treści
Istota użytkowania wieczystego i możliwość jego przekształcenia w prawo własności czyli tzw. uwłaszczenie
Użytkowanie wieczyste regulowane jest przepisami Kodeksu cywilnego. Zostało ukształtowane jako instytucja pośrednia między prawną kategorią własności a kategorią praw rzeczowych ograniczonych. W skrócie polega ono na tym, że w granicach, określonych przez ustawy i zasady współżycia społecznego oraz przez umowę o oddanie gruntu Skarbu Państwa lub gruntu należącego do jednostek samorządu terytorialnego bądź ich związków w użytkowanie wieczyste, użytkownik może korzystać z gruntu z wyłączeniem innych osób. W tych samych granicach użytkownik wieczysty może swoim prawem rozporządzać. Odrębne przepisy umożliwiają jednak przekształcenia prawa użytkowania wieczystego w prawo własności nieruchomości. Chodzi tutaj o regulacje zawarte w ustawie z dnia 29 lipca 2005 roku o przekształceniu prawa użytkowania wieczystego w prawo własności nieruchomości. Zgodnie z normą art. 1 ust 1 i 3 ww. ustawy, osoby fizyczne i prawne będące w dniu 13 października 2005 r. użytkownikami wieczystymi nieruchomości, jak również ich następcy prawni, mogą wystąpić z żądaniem przekształcenia prawa użytkowania wieczystego tych nieruchomości w prawo własności. Innymi słowy przepisy te kształtują obowiązek przekształcenia prawa użytkowania wieczystego w prawo własności na żądanie uprawnionych osób. Pojawiły się jednak wątpliwości co do konstytucyjności owych przepisów.
Zdaniem wnioskodawców…
Trybunał orzekał w sprawie połączonych wniosków Rady Miasta Szczecin, Rady Gminy Ustronie Morskie oraz Rady Miasta Poznań dotyczących przekształcenia prawa użytkowania wieczystego w prawo własności nieruchomości gminnych.
Uwaga!
Jeśli chcesz szybko i poprawnie przygotować Wniosek o przekształcenie prawa użytkowania wieczystego w prawo własności przejdź do formularza »
Przypomnijmy, że art. 1 ust. 1 ustawy o przekształceniu prawa użytkowania wieczystego w prawo własności nieruchomości przewiduje obowiązek przekształcenia prawa użytkowania wieczystego w prawo własności nieruchomości na żądanie osób fizycznych i prawnych, będących użytkownikami wieczystymi nieruchomości w dniu 13 października 2005 r. Z kolei art. 1 ust. 3 powyższej ustawy, wskazany obowiązek nakłada na właścicieli nieruchomości gruntowych w razie żądania przekształcenia, które przedstawią następcy prawni osób uprawnionych do przekształcenia, określonych w ust. 1, 1 a i 2 tego artykułu.
Wnioskodawcy natomiast wskazują, że wprowadzenie w art. 1 ust. 1 i 3 kwestionowanej ustawy regulacji rozszerzającej podmiotowy i przedmiotowy zakres żądania przekształcenia prawa użytkowania wieczystego w prawo własności nieruchomości spowodowało rażącą ingerencję w prawo własności gmin. W ich ocenie kwestionowane przepisy naruszają art. 165 ust. l konstytucji. Wyłączają bowiem samodzielność gminy w dysponowaniu jej majątkiem oraz nakładają na gminę obowiązek przekształcenia prawa użytkowania wieczystego w prawo własności nieruchomości w każdym przypadku, gdy takie żądanie zgłosi użytkownik wieczysty bądź jego następca prawny. Ponadto wnioskodawcy wskazują, że kwestionowane przepisy są sprzeczne z art. 167 ust. l i 2 konstytucji, gdyż bez uzasadnionej podstawy pozbawiają gminę zagwarantowanego przez ustawę zasadniczą dochodu z tego majątku, nie ustanawiając żadnej rekompensaty z tego tytułu lub wskazania dodatkowego źródła dochodu, co godzi w realizację zadań publicznych gminy. Ich zdaniem kwestionowane przepisy naruszają konstytucyjną zasadę sprawiedliwości społecznej poprzez nałożenie na gminę obowiązku określonego rozporządzania mieniem stanowiącym jej własność. Ponadto kwestionowana regulacja wprowadziła nieuzasadnioną ingerencję w stosunki własnościowe pomiędzy użytkownikiem wieczystym a gminą, mimo że powinny być one oparte na zasadzie swobody kształtowania umów.
Zdaniem Trybunału, kwestionowane przepisy niezgodne z Konstytucją
Trybunał Konstytucyjny orzekł, że art. 1 ust. 1 i 3 ustawy z 29 lipca 2005 r. o przekształceniu prawa użytkowania wieczystego w prawo własności nieruchomości w zakresie, w jakim przyznaje uprawnienie do przekształcenia prawa użytkowania wieczystego w prawo własności osobom fizycznym i prawnym, które nie miały tego uprawnienia w dniu wejścia w życie ustawy z 28 lipca 2011 r. o zmianie ustawy o gospodarce nieruchomościami oraz niektórych innych ustaw, jest niezgodny z art. 2 konstytucji, a ponadto – w zakresie, w jakim dotyczy nieruchomości stanowiących własność jednostek samorządu terytorialnego – jest niezgodny z art. 165 ust. 1 konstytucji oraz w zakresie w jakim dotyczy nieruchomości stanowiących własność Skarbu Państwa, nie jest niezgodny z art. 165 ust. 1 oraz art. 167 ust. 1 i 2 konstytucji. Orzekając o naruszeniu art. 165 ust. 1 konstytucji Trybunał stwierdził, że kwestionowane przepisy rażąco naruszyły samodzielność jednostek samorządu terytorialnego, które – oddając nieruchomości w użytkowanie wieczyste – nie mogły spodziewać się, że drugiej stronie umowy zostanie przyznane uprawnienie do jednostronnego zakończenia stosunku prawnego przez przekształcenie przysługującego jej prawa we własność. W przypadkach objętych nowelizacją nastąpiła ustawowa ingerencja w umownie ukształtowane stosunki prawne. Ustawodawca narzucił gminom zasady rozporządzania nieruchomościami stanowiącymi ich własność, uniemożliwiając tym samym realizację racjonalnej gospodarki finansowej i przestrzennej. Uzasadniając naruszenie zasady sprawiedliwości społecznej (art. 2 konstytucji) Trybunał podzielił stanowisko wnioskodawców, że kwestionowane przepisy wykreowały przywileje majątkowe dla określonych grup podmiotów. Takie uprzywilejowanie, choć dopuszczalne na gruncie konstytucji, musi mieć jednak silne oparcie w wyrażanych przez nią wartościach. W rozpatrywanej sprawie ani analiza prac legislacyjnych poprzedzających uchwalenie kwestionowanych przepisów, ani postępowanie przez Trybunałem, nie pozwoliły ustalić, jakimi wartościami kierował się ustawodawca radykalnie rozszerzając zakres uwłaszczenia. Jedyne kryterium, które zadecydowało o możliwości uwłaszczenia nowej grupy podmiotów, jakie – wg. zakwestionowanych przepisów – stanowi data 13 października 2005 r., ma charakter całkowicie przypadkowy. Objęcie uwłaszczeniem podmiotów gospodarczych jest też wątpliwe z punktu widzenia dopuszczalnej pomocy publicznej. Trybunał zauważył ponadto, że na skutek nieuzasadnionego konstytucyjnie uwłaszczenia przypadkowej grupy podmiotów następuje uszczuplenie majątku publicznego, z założenia służącego zaspokojeniu potrzeb całej wspólnoty. Ma to szczególne znaczenie w sytuacji, gdy ciągle nie są zaspokojone słuszne roszczenia osób wywłaszczonych w okresie powojennym.
Ważne – kogo dotyczy wyrok?
We wnioskach gmin nie była kwestionowana – i Trybunał o tym nie orzekał – możliwość przekształcenia prawa użytkowania wieczystego nieruchomości przeznaczonych na cele mieszkaniowe, zabudowanych garażami albo przeznaczonych pod tego rodzaju zabudowę, a także nieruchomości rolnych. Właściciele mieszkań, domów jednorodzinnych, garaży, spółdzielnie mieszkaniowe nadal mogą występować o przekształcenie użytkowania wieczystego gruntu, na którym budynki są posadowione, we własność. Dotyczy to również użytkowników wieczystych gruntów rolnych. Orzeczenie o niekonstytucyjności obejmuje osoby prawne (z wyjątkiem spółdzielni mieszkaniowych) oraz osoby fizyczne, które uzyskały użytkowanie wieczyste – co do zasady – w celu prowadzenia pozarolniczej działalności gospodarczej.
Podstawa prawna:
Art. 2, art. 165, art. 167 Konstytucji
Art. 1 ustawy z dnia z dnia 29 lipca 2005 r. o przekształceniu prawa użytkowania wieczystego w prawo własności nieruchomości (Dz.U.2012.83)
Art. 232, art. 233 ustawy z dnia 23 kwietnia 1964 roku – Kodeks cywilny (Dz.U.2014.121).
Źródło:
W artykule wykorzystano także informacje zawarte w komunikatach prasowych Trybunału Konstytucyjnego, dostępnych na stronie www.trybunal.gov.pl.
