Spis treści
Lokal socjalny
W myśl obecnie obowiązujących przepisów, gminy muszą zaspokajać potrzeby mieszkaniowe osób w trudnej sytuacji życiowej, jednak w praktyce nie mają na to wystarczających środków. Z zasobu mieszkaniowego gmina wydziela część lokali, które przeznacza się na wynajem jako lokale socjalne. Najczęściej lokale socjalne są przyznawane na podstawie wniosków o najem oraz sądowych wyroków eksmisyjnych. Jeżeli zgodnie z wyrokiem sądu gmina nie zapewni lokalu, musi płacić odszkodowanie właścicielowi mieszkania zajmowanego przez osobę z wyrokiem eksmisji. Prawo do lokalu socjalnego nie przysługuje osobie, która samowolnie zajmuje lokal i wobec której sąd nakazał opróżnienie lokalu, chyba że przyznanie lokalu socjalnego byłoby w świetle zasad współżycia społecznego szczególnie usprawiedliwione. Co więcej, od 16 listopada 2011 r. gminy mają nałożony przez prawo obowiązek zapewnienia pomieszczenia tymczasowego dłużnikom, którym zgodnie z wyrokiem sądu nie przysługuje lokal socjalny. Jednak należy wskazać, że ustawodawca nie zadbał o przekazanie gminom środków na pozyskanie takich pomieszczeń. W rezultacie gminy często nie są w stanie zagwarantować eksmitowanym pomieszczeń tymczasowych, co oznacza, że – tak jak w przypadku lokali socjalnych – muszą płacić odszkodowania.
Ponadto, należy wskazać, że niestety w odpowiedzi na wnioski komornicze o wskazanie pomieszczenia tymczasowego w ponad 90% przypadków gminy oświadczały, że takich pomieszczeń nie mają. Przykładowo w Sosnowcu, na 109 wniosków komorników, urząd wskazał pomieszczenie tymczasowe tylko w jednej sprawie, w ośmiu sprawach pomieszczenia zostały zapewnione przez inne podmioty niż gmina, a w pozostałych 100 sprawach pomieszczeń tymczasowych zabrakło… Z jednej strony jest to jednoznacznie z brakiem możliwości skutecznego przeprowadzenia egzekucji i odzyskania swojego lokalu przez wierzyciela, a z drugiej strony dla części dłużników – eksmisję do noclegowni. Zdaniem Najwyższej Izby Kontroli taka sytuacja prowadzi do nasilenia się zjawiska bezdomności.
Umowa najmu lokalu socjalnego
Umowę najmu lokalu socjalnego zawiera się na czas oznaczony. Umowa najmu lokalu socjalnego co do zasady może być zawarta z osobą, która nie ma tytułu prawnego do lokalu i której dochody gospodarstwa domowego nie przekraczają wysokości określonej w uchwale rady gminy. Umowę najmu lokalu socjalnego można po upływie oznaczonego w niej czasu przedłużyć na następny okres, jeżeli najemca nadal znajduje się w sytuacji uzasadniającej zawarcie takiej umowy. Stawka czynszu za lokal socjalny nie może przekraczać połowy stawki najniższego czynszu obowiązującego w gminnym zasobie mieszkaniowym.
Gminy, które zostały objęte kontrolą Najwyższej Izby Kontroli podejmowały szereg działań w celu zaspokojenia potrzeb lokalowych swoich mieszkańców. Trzeba wskazać, że największą liczbę lokali socjalnych i pomieszczeń tymczasowych gminy pozyskiwały w wyniku zamiany mieszkań komunalnych o obniżonym standardzie, w wyniku adaptacji lub modernizacji istniejących budynków, lokali i innych obiektów należących do gminy. Część lokali socjalnych przeszła w ręce gmin na skutek działań o charakterze inwestycyjnym, sporadycznie były one kupowane na wolnym rynku, w kilku przypadkach zostały przejęte od Skarbu Państwa.
Naruszenie prawa przez gminy
Pewna część gmin niestety działała z naruszeniem prawa poprzez przykładowo zawieranie umów z czynszem socjalnym w lokalach innych niż socjalne lub zawierając umowy najmu pomieszczenia tymczasowego w lokalach socjalnych. W kontrolowanych gminach dochodziło nawet do tego, że podpisywano umowy najmu lokalu socjalnego w lokalach niespełniających odpowiednich standardów. Kontrola NIK ujawniła również inne nieprawidłowości po stronie gmin, które niewątpliwie utrudniały skuteczne rozporządzanie ich zasobem mieszkaniowym.
Żadna ze skontrolowanych przez Najwyższą Izbę Kontroli gmin nie określiła jasnych kryteriów dotyczących kolejności przyznawania lokali socjalnych i pomieszczeń tymczasowych, co stwarzało ryzyko dowolności postępowania w tym zakresie. Wiele lokali socjalnych i pomieszczeń tymczasowych było zajmowanych bezprawnie, a gminy w wielu takich przypadkach miały problemy z ich odzyskaniem. Gminy nie potrafiły również skutecznie zweryfikować, czy dany lokal rzeczywiście zajmują osoby potrzebujące takiej pomocy. Jako przykład tego można podać Oświęcim, w którym jeden z lokali socjalnych był niezamieszkiwany przez prawie 3 lata. Dopiero w wyniku skargi gmina wypowiedziała umowę najmu i przeprowadziła eksmisję osoby rzekomo zajmującej lokal.
Ponadto, część gmin nie znała realnego poziomu zapotrzebowania na lokale socjalne na swoim terenie. Najważniejszą tego przyczyną były błędy w ewidencjach wyroków eksmisyjnych i wniosków o przydział lokalu socjalnego oraz nieweryfikowanie tych ewidencji. Niektóre z kontrolowanych gmin, oferowały lokale socjalne tylko i wyłącznie osobom z wyrokami eksmisyjnymi pomijając tym samym osoby składające wnioski o najem, co sprawiało, że nie znały bieżącego, całościowego zapotrzebowania mieszkańców w tym zakresie.
Podstawa prawna:
art. 22 – 25 ustawy z dnia 21 czerwca 2001 r. o ochronie praw lokatorów, mieszkaniowym zasobie gminy i o zmianie Kodeksu cywilnego (Dz. U. 2001 nr 71 poz. 733)
