W dniu 16 grudnia 2014 r. Trybunał Konstytucyjny rozpoznał wniosek Krajowej Rady Kuratorów dotyczący obowiązków i uprawnień kuratorów sądowych. Trybunał uznał, że przepisy rozporządzenia wprowadzające podział skazanych, wobec których sprawowany jest dozór, na trzy grupy ryzyka powrotu do przestępstwa oraz określające zasady kwalifikacji do poszczególnych grup i obowiązki kuratorów w zależności od grupy ryzyka naruszają konstytucję.
Najważniejszy zarzut podniesiony przez Krajowa Radę Kuratorów dotyczył naruszenia zasad wydawania rozporządzeń, określonych w art. 92 ust. 1 zdanie pierwsze konstytucji. W myśl tego przepisu, rozporządzenia są wydawane przez organy wskazane w konstytucji, na podstawie szczegółowego upoważnienia zawartego w ustawie i w celu jej wykonania. Zgodnie z dotychczasowym orzecznictwem Trybunału, wykonawczy charakter rozporządzenia względem ustawy uniemożliwia regulowanie w nim kwestii, których w ogóle nie ma w ustawie. Rozporządzenie może obejmować materie, które nie mają zasadniczego znaczenia z punktu widzenia założeń ustawy, lecz są niezbędne do realizacji jej norm. Bezwzględna wyłączność ustawy dotyczy spraw o istotnym znaczeniu z punktu widzenia praw i wolności człowieka i obywatela.
Należy wskazać, że Trybunał Konstytucyjny uwzględnił zarzut naruszenia powyższych zasad przez § 11 – § 14 rozporządzenia wprowadzające podział skazanych, wobec których sprawowany jest dozór, na trzy grupy ryzyka powrotu do przestępstwa oraz określające zasady kwalifikacji do poszczególnych grup i obowiązki kuratorów w zależności od grupy ryzyka. Przepisy określają bowiem częstotliwość żądania przez kuratora od skazanego kontaktu telefonicznego w zależności od grupy w przypadku zaliczenia do grupy
- A i B – co najmniej raz w miesiącu,
- grupy C – co najmniej dwa razy w miesiącu.
Przy czym materia ta nie została uregulowana w jakichkolwiek przepisach ustawowych. W akcie wykonawczym unormowano zatem kwestię całkowicie pominiętą w ustawie. Ponadto, zakwestionowane przepisy dotyczą spraw, w których obowiązuje bezwzględna wyłączność ustawy. Im surowsza kwalifikacja osoby oddanej pod dozór, tym bardziej dolegliwe obowiązki związane z dozorem i większe ograniczenie praw i wolności. Ograniczenie to może być wprowadzone tylko w ustawie.
Ponadto, Trybunał Konstytucyjny uznał za zasadny również zarzut naruszenia przepisu art. 27 ust. 1 ustawy o ochronie danych osobowych przez przepisy rozporządzenia zobowiązujące zawodowych kuratorów sądowych do przekazywania komendantom policji informacji o objęciu i zakończeniu dozoru nad skazanym w sprawie związanej z popełnieniem przestępstwa polegającego na użyciu przemocy lub groźby bezprawnej. Trybunał Konstytucyjny stwierdził, że informacja ta mieści się w kategorii danych dotyczących skazań, które jako tzw. dane wrażliwe są objęte zakazem przetwarzania. Nie jest spełniony warunek legalności przetwarzania tych danych w postaci istnienia przepisu szczególnego innej ustawy, zezwalającego na przetwarzanie takich danych bez zgody osoby, której dotyczą. W kodeksie karnym wykonawczym, na podstawie którego zostało wydane rozporządzenie, nie ma bowiem takiego przepisu.
Trybunał uwzględnił także zarzuty, które zostały skierowane wobec grupy przepisów określających prawa i obowiązki kierownika zespołu kuratorskiej służby sądowej. Przyznane kierownikowi w przepisach rozporządzenia uprawnienia zrównują go w pewnym zakresie w kompetencjach merytorycznych z sądem i umożliwiają wydawanie władczych rozstrzygnięć w stosunku do skazanych, dotyczących na przykład zmiany kwalifikacji do grup ryzyka. W myśl przepisów kodeksu karnego wykonawczego zostało to zastrzeżone tylko i wyłącznie dla organów tego postępowania, którym kierownik zespołu nie jest.
Na marginesie należy wskazać, że TK nie podzielił zastrzeżeń, jakie zostały sformułowane pod adresem § 7 ust. 2 i 3 rozporządzenia, określających postępowanie zawodowego kuratora sądowego w razie nieusprawiedliwionego niestawiennictwa skazanego na powtórne wezwanie oraz unikania nawiązania pierwszego kontaktu. Na uwzględnienie – zdaniem Trybunału – nie zasługiwały również zarzuty naruszenia przepisów ustawy o przeciwdziałaniu przemocy w rodzinie.
Na koniec należy wskazać, że Trybunał Konstytucyjny odroczył termin utraty mocy obowiązującej przez niekonstytucyjne przepisy z uwagi na to, że natychmiastowe usunięcie ich z systemu prawnego mogłoby przynieść negatywne konsekwencje dla ciągłości i efektywności wykonywania przez kuratorów sądowych ich zadań.
Podstawa prawna:
rozporządzenie Ministra Sprawiedliwości z 26 lutego 2013 r. w sprawie sposobu wykonywania obowiązków i uprawnień przez kuratorów sądowych w sprawach karnych wykonawczych (Dz. U. 2013 poz. 335)
wyrok Trybunału Konstytucyjnego z dnia 16 grudnia 2014 r. (sygn. akt U 2/14)
