Czym jest powiernictwo i jaka powinna być treść umowy powierniczej?

Gdzie szukać przepisów regulujących umowę powierniczą? 

Z racji swej wyjątkowej konstrukcji prawnej, podstawą prawną umowy powierniczej jest nie tylko art. 353¹ KC, określający dla przypomnienia zasadę swobody umów, ale także art. 734 i 750 KC. Zgodnie z ich treścią,  do umów o świadczenie usług, które nie są uregulowane innymi przepisami, stosuje się odpowiednio przepisy o zleceniu. Oznacza to zatem, że umowa powiernicza jest swego rodzaju zleceniem. Za takim stanowiskiem opowiada się także Sąd Najwyższy. W wyroku z dnia 18 lutego 2004 r. (sygn. akt V CK 216/03) stwierdził, że stosunek powiernictwa, jako umowa o dokonywanie czynności prawnych oraz czynności natury faktycznej, wykazuje cechy właściwe umowie zlecenia. Przez umowę zlecenia przyjmujący zlecenie zobowiązuje się do dokonania określonej czynności prawnej dla dającego zlecenie –  w przypadku umowy powierniczej zleceniodawcą będzie powierzający, a zleceniobiorcą powiernik. W braku odmiennej umowy zlecenie obejmuje umocowanie do wykonania czynności w imieniu dającego zlecenie (powierzającego).

Podstawowa treść umowy powierniczej

Stosunek powiernictwa charakteryzuje się trzema istotnymi elementami: 

• przeniesieniem jakiegoś prawa majątkowego na powiernika, 
• zobowiązaniem powiernika do odpłatnego lub nieodpłatnego wykonywania zarządu tym prawem, 
• zobowiązaniem powiernika do powrotnego przeniesienia prawa i ewentualnych pożytków w określonych okolicznościach 

Tak jak każda umowa cywilnoprawna, umowa powiernicza musi zawierać w swej treści dokładne określenie zakresu i sposobu wykonywania powiernictwa. Na jej podstawie bowiem powiernik uzyskuje własność przekazywanej przez powierzającego rzeczy, po wygaśnięciu umowy musi jednak przenieść ową własność z powrotem na pozbywcę rzeczy – wiążę się to oczywiście z koniecznością zajścia określonych okoliczności (uzgodnionych oczywiście przez strony takiej umowy). 

W praktyce umowa powiernicza może występować w trzech różnych formach, jako zarząd powierniczy, przewłaszczenie na zabezpieczenie, a także powiernictwo bez przenoszenia własności. W pierwszym przypadku powiernik zarządza powierzonymi rzeczami lub prawami majątkowymi, będącymi jego własnością. Robi to oczywiście w obcym interesie (interesie powierzającego). Drugi typ umowy powiernictwa wiąże się z uzyskaniem przez powiernika własność przeniesionych na niego rzeczy lub praw majątkowych w celu zabezpieczenia wierzytelności – stosowanie tej instytucji jest jednak bardzo kontrowersyjne, zwłaszcza, gdy przedmiotem tak zawartej umowy jest nieruchomość. Ostatni rodzaj umowy powierniczej uprawnia powiernika do zarządzania obcym majątkiem we własnym imieniu i z uprawnieniami zbliżonymi do właściciela. Warto przy tym podkreślić, że taka forma umowy powierniczej skutkuje niemożnością sprawowania zarządu nad przekazaną rzeczą przez wierzyciela.

Niezależnie od formy jaką przybierze umowa powiernicza, pamiętajmy, aby znalazły się w niej następujące elementy:

• Dokładne określenie stron zobowiązania;
• Cel zawarcia umowy – kwalifikuje to umowę powierniczą do jednego z trzech w/w typów;
• Prawa i obowiązki stron;
• Precyzyjne określenie rzeczy lub praw stanowiących przedmiot umowy; 
• Wskazanie warunków, po których spełnieniu beneficjenci otrzymają rzeczy lub prawa;
• Określenie czasu trwania umowy. 

Sąd apelacyjny w Szczecinie w wyroku z dnia 22 listopada 2012 r. (sygn. akt I ACa 477/12) podkreślił, że z istoty umowy powiernictwa wynika, że obejmuje ona przysporzenie dokonane przez powierzającego na rzecz powiernika oraz zobowiązanie powiernika do określonego postępowania z otrzymanym prawem. Tak więc umowa powiernictwa, chociaż z punktu widzenia Kodeksu cywilnego stanowi umowę nienazwaną, musi mieć określony swój przedmiot. Podstawowym założeniem takiej konstrukcji umownej jest to, że powierzający przekazuje jakąś cześć swego majątku powiernikowi w określonym celu gospodarczym. Składniki majątkowe, mające następnie stanowić przedmiot rozporządzania przez powiernika, muszą więc zostać ściśle określone.

Podstawa prawna:

[art. 353¹, art. 734, art. 750 k.c. (Dz.U. z 2014 r. Nr 121 j.t.)]