Jak wygląda odpowiedzialność karna nieletniego i młodocianego?

Środki zapobiegania oraz zwalczania demoralizacji i przestępczości nieletnich
 

Wobec nieletniego mogą być stosowane środki wychowawcze oraz środek poprawczy w postaci umieszczenia w zakładzie poprawczym. Takie kary mogą być jednak orzeczone tylko w wypadkach przewidzianych prawem, jeżeli inne środki nie są w stanie zapewnić jego resocjalizacji. Warto wiedzieć, że wobec nieletniego sąd rodzinny może:

• udzielić upomnienia,
• zobowiązać do określonego postępowania, a zwłaszcza do naprawienia wyrządzonej szkody, do wykonania określonych prac lub świadczeń na rzecz pokrzywdzonego lub społeczności lokalnej, do przeproszenia pokrzywdzonego, do podjęcia nauki lub pracy, do uczestniczenia w odpowiednich zajęciach o charakterze wychowawczym, terapeutycznym lub szkoleniowym, do powstrzymania się od przebywania w określonych środowiskach lub miejscach albo do zaniechania używania alkoholu lub innego środka w celu wprowadzania się w stan odurzenia,
• ustanowić nadzór odpowiedzialny rodziców lub opiekuna,
• ustanowić nadzór organizacji młodzieżowej lub innej organizacji społecznej, zakładu pracy albo osoby godnej zaufania – udzielających poręczenia za nieletniego,
• zastosować nadzór kuratora,
• skierować do ośrodka kuratorskiego, a także do organizacji społecznej lub instytucji zajmujących się pracą z nieletnimi o charakterze wychowawczym, terapeutycznym lub szkoleniowym, po uprzednim porozumieniu się z tą organizacją lub instytucją,
• orzec zakaz prowadzenia pojazdów,
• orzec przepadek rzeczy uzyskanych w związku z popełnieniem czynu karalnego,
• orzec umieszczenie w rodzinie zastępczej, w młodzieżowym ośrodku wychowawczym, w
• młodzieżowym ośrodku socjoterapii albo w ośrodku szkolno-wychowawczym,
• orzec umieszczenie w zakładzie poprawczym,
• zastosować inne środki zastrzeżone w ustawie do właściwości sądu rodzinnego, jak również zastosować środki przewidziane w Kodeksie rodzinnym i opiekuńczym.

Ponadto sąd rodzinny może zobowiązać rodziców lub opiekuna do poprawy warunków wychowawczych, bytowych lub zdrowotnych nieletniego a także do ścisłej współpracy ze szkołą, do której nieletni uczęszcza, poradnią psychologiczno-pedagogiczną lub inną poradnią specjalistyczną, zakładem pracy, w którym jest zatrudniony oraz lekarzem lub zakładem leczniczym. Może również zobowiązać rodziców lub opiekuna do naprawienia w całości lub w części szkody wyrządzonej przez nieletniego oraz zwrócić się do właściwych instytucji państwowych lub społecznych oraz jednostek samorządowych o udzielenie niezbędnej pomocy w poprawie warunków wychowawczych, bytowych lub zdrowotnych nieletniego.

Jeżeli czyn zabroniony popełnia nieletni do 13 roku życia
 

W przypadku, gdy czynu zabronionego dopuszcza się osoba nieletnia przed ukończeniem 13 roku życia, sąd traktuje to wyłącznie jako przejaw jej demoralizacji i może zastosować środki z ustawy o postępowaniu w sprawach nieletnich. Co ważne, w postępowaniu z nieletnim bierze się pod uwagę jego osobowość, a w szczególności wiek, stan zdrowia, stopień rozwoju psychicznego i fizycznego, cechy charakteru a także zachowanie się oraz przyczyny i stopień demoralizacji, charakter środowiska oraz warunki jego wychowania.

Jeżeli czynu zabronionego dopuszcza się osoba w wieku między 13, a 17 rokiem życia
 

W sytuacji, gdy czyn zabroniony popełnia nieletni, który ma od 13 do 17 lat, wówczas sąd, co do zasady, stosuje środki przewidziane w ustawie o postępowaniu w sprawach nieletnich. Jeżeli jednak osoba nieletnia ukończyła 15 lat i popełniła przestępstwo zamachu na życie Prezydenta RP, zabójstwa, umyślnego spowodowania ciężkiego uszczerbku na zdrowiu, umyślnego sprowadzenia zdarzenia powszechnie niebezpiecznego, katastrofy w ruchu lądowym, wodnym lub powietrznym, porwana samolotu lub statku, zgwałcenia zbiorowego lub kazirodczego, czynnej napaści na funkcjonariusza publicznego, wzięcia zakładników, czy rozboju, może ona odpowiadać na zasadach określonych w kodeksie karnym, o ile sąd uzna, że okoliczności sprawy oraz stopień rozwoju sprawcy, jego właściwości i warunki osobiste za tym przemawiają, a w szczególności wcześniej stosowane środki wychowawcze lub poprawcze okazały się bezskuteczne. Przez warunki osobiste należy rozumieć środowisko, w którym nieletni przebywa. Sąd bierze również pod uwagę warunki bytowe rodziny nieletniego, jego sytuację mieszkaniową i materialną, środowisko jego kolegów, czy miejsce spędzania przez niego czasu. Należy pamiętać, że kara wymierzona nieletniemu nie może przekroczyć 2/3 górnej granicy ustawowego zagrożenia za dane przestępstwo. W tym przypadku sąd może również zastosować nadzwyczajne złagodzenie kary.

Jeżeli czyn zabroniony popełnia nieletni między 17, a 18 rokiem życia
 

W stosunku do sprawcy, który popełnił występek po ukończeniu lat 17, lecz przed ukończeniem lat 18, sąd zamiast kary może zastosować stosuje środki wychowawcze, lecznicze albo poprawcze przewidziane dla nieletnich, jeżeli okoliczności sprawy oraz stopień rozwoju sprawcy, jego właściwości i warunki osobiste za tym przemawiają. I tak wobec takiej osoby może być orzeczony obowiązek powstrzymania się od przebywania w określonych środowiskach lub miejscach, zakaz kontaktowania się z określonymi osobami lub zakaz opuszczania określonego miejsca pobytu bez zgody sądu w razie skazania za przestępstwo przeciwko wolności seksualnej lub obyczajności na szkodę małoletniego oraz w razie skazania za umyślne przestępstwo z użyciem przemocy, w tym przemocy przeciwko osobie najbliższej. Co ważne, obowiązek lub zakaz może być połączony z obowiązkiem zgłaszania się do Policji lub innego wyznaczonego organu w określonych odstępach czasu.

Jeżeli czyn zabroniony popełnia młodociany
 

Sąd wymierzając karę młodocianemu kieruje się tym aby sprawcę wychować, a nie ukarać. Dlatego też, jeżeli przemawiają za tym względy wychowawcze, wobec młodocianego można zawsze zastosować nadzwyczajne złagodzenie kary. Należy również pamiętać, że okres próby w przypadku warunkowego zawieszenia kary wobec takiej osoby wynosi od 3 do 5 lat. Dodatkowo dla młodocianego sprawcy przestępstwa umyślnego, w okresie próby, obowiązkowo jest ustanawiany dozór kuratora.

Podstawa prawna:

art. 10, art., 54, art. 115§10 Ustawy z dnia 6 czerwca 1997r. Kodeks karny (Dz. U. z 1997r., Nr 88, poz. 553 ze zm.),
art. 3, art. 5-7 Ustawy z dnia 26 października 1982r. o postępowaniu w sprawach nieletnich (t.j. Dz. U. z  2010r., Nr 33, poz. 178 ze zm.).