Spis treści
Reguły ograniczenia zbywalności udziału w spółce na gruncie przepisów kodeksu
Zgodnie z art. 182 § 1 k.s.h. zbycie udziału, jego części lub ułamkowej części udziału oraz zastawienie udziału umowa spółki może uzależnić od zgody spółki albo w inny sposób ograniczyć.
Jeżeli zbycie uzależnione jest od zgody spółki, stosuje się przepisy art. 182 § 3-5 k.s.h., chyba że umowa spółki stanowi inaczej (art. 182 § 2 k.s.h.).
Zgody udziela zarząd w formie pisemnej. W przypadku gdy zgody odmówiono, sąd rejestrowy może pozwolić na zbycie, jeżeli istnieją ważne powody (art. 182 § 3 k.s.h.).
W przypadku, o którym mowa w art. 182 § 3 k.s.h., spółka może w terminie wyznaczonym przez sąd rejestrowy przedstawić innego nabywcę. W razie braku porozumienia cenę nabycia i termin jej zapłaty ustala sąd rejestrowy na wniosek wspólnika lub spółki, po zasięgnięciu, w miarę potrzeby, opinii biegłego (art. 182 § 4 k.s.h.).
Jeżeli wskazana przez spółkę osoba nie uiściła ceny nabycia w wyznaczonym terminie, wspólnik może rozporządzać swobodnie swoim udziałem, jego częścią lub ułamkową częścią udziału, chyba że nie przyjął oferowanej zapłaty (art. 182 § 5 k.s.h.).
Ograniczenie zbywalności udziału może polegać ponadto (co zostanie podniesione także w ramach dalszych rozważań) przykładowo na wskazaniu szczególnych cech ewentualnego nabywcy udziałów. Jeżeli więc życzeniem wspólników spółki zajmującej się budową domów jednorodzinnych jest np. to, aby wszyscy pozostali udziałowcy posiadali fachową wiedzę z zakresu prawa budowlanego, można zastrzec w umowie, że zbycie udziału jest możliwe tylko wówczas, gdy nabywcą będzie osoba dająca rękojmię wiedzy z zakresu prawa budowlanego.
Ograniczenie a wyłączenie zbywalności udziałów
Wstępnie należy podkreślić (na potrzeby dalszych rozważań), że według przepisu art. 3531 k.c., stanowiącego o tzw. zasadzie swobody umów, strony zawierające umowę mogą ułożyć stosunek prawny według swego uznania, byleby jego treść lub cel nie sprzeciwiały się właściwości (naturze) stosunku, ustawie ani zasadom współżycia społecznego.
W myśl przepisu art. 2 k.s.h. w sprawach tworzenia, organizacji, funkcjonowania, rozwiązywania, łączenia, podziału i przekształcania spółek handlowych, które to sprawy są nieuregulowane w ustawie (k.s.h.), stosuje się przepisy Kodeksu cywilnego. Jeżeli wymaga tego właściwość (natura) stosunku prawnego spółki handlowej, przepisy Kodeksu cywilnego stosuje się odpowiednio. Wśród przepisów stosowanych na podstawie art. 2 k.s.h. może być także art. 3531 k.c.
Godzi się – za argumentacją Sądu Najwyższego – podkreślić, że dopuszczalność ograniczenia zbywalności udziałów w umowie spółki z ograniczoną odpowiedzialnością wynika z art. 182 k.s.h. i art. 3531 k.c. w zw. z art. 2 k.s.h. Wspólnicy mogą poprzestać na przyjęciu konstrukcji ustawowej z art. 182 § 2 k.s.h. bądź też poszukiwać własnych rozwiązań w granicach swobody kształtowania treści umowy (art. 3531 k.c. w zw. z art. 2 k.s.h.). W tym ostatnim przypadku jedną z granic swobody wspólników wyznaczy ustawa, w szczególności art. 182 § 1 k.s.h., wyraźnie dopuszczający jedynie ograniczenie zbywalności udziałów, a nie jej wyłączenie. Takie rozwiązanie ustawowe jest zsynchronizowane z art. 57 § 1 k.c. (zgodnie z tym przepisem nie można przez czynność prawną wyłączyć ani ograniczyć uprawnienia do przeniesienia, obciążenia, zmiany lub zniesienia prawa, jeżeli według ustawy prawo to jest zbywalne) i oznacza w praktyce, że sprzeczne z ustawą będą regulacje umowne bezpośrednio bądź pośrednio wyłączające zbywalność udziałów. Nie chodzi zatem tylko o wyłączenie zbywalności wprost, ale również o takie ograniczenie zbywalności udziałów, które czyni zbycie nadmiernie utrudnionym (np. zbyt długi termin na wyrażenie zgody przez spółkę na zbycie udziałów bądź na zgłoszenie przez wspólnika chęci nabycia udziałów innego wspólnika). W tym ostatnim przypadku mieści się również regulacja umowna, niedostatecznie precyzyjna, umożliwiająca jednemu z zainteresowanych zablokowanie procedury zezwolenia na zbycie udziałów. Poza tym, trzeba podkreślić, że wobec różnorodnie regulowanych w umowach spółki z ograniczoną odpowiedzialnością procedur wprowadzających ograniczenia w zakresie zbywania udziałów nie jest możliwa jednoznaczna ocena skutków prawnych ich naruszenia. W orzecznictwie Sądu Najwyższego przyjmuje się zróżnicowanie owych skutków, w zależności od tego czy ograniczenie polega na obowiązku uzyskania zgody spółki, zastrzeżeniu prawa pierwokupu bądź pierwszeństwa nabycia udziałów na rzecz pozostałych wspólników (por. uzasadnienie wyroku SN z dnia 1 grudnia 2011 r., sygn. akt: I CSK 132/11).
Podstawa prawna
Art. 2, art. 182 ustawy z dnia 15 września 2000 r., – Kodeks spółek handlowych (tekst jednolity: Dz. U. z 2013 r., poz. 1030).
Art. 57 § 1, art. 3531 ustawy z dnia 23 kwietnia 1964 r. – Kodeks cywilny (tekst jednolity: Dz. U. z 2014 r., poz. 121).
Orzecznictwo
Wyrok Sądu Najwyższego z dnia 1 grudnia 2011 r., sygn. akt: I CSK 132/11 (tekst orzeczenia dostępny jest w bazie orzeczeń Sądu Najwyższego pod adresem: www.sn.pl).
