Porada prawna: Obciążenie pracownika kosztami kursów i szkoleń

 Pracodawca jest obowiązany ułatwiać pracownikom podnoszenie kwalifikacji zawodowych, co wynika z ogólnej zasady wyrażonej w art. 17 i 94 pkt. 6 Kodeksu pracy (k.p.), a także z przepisów dotyczących wzajemnych praw i obowiązków pracownika i pracodawcy związanych z podnoszeniem kwalifikacji zawodowych pracownika (art. 103¹-103⁶k.p.).

Obowiązek ułatwiania podnoszenia kwalifikacji nie oznacza, że pracodawca jest zobowiązany do stwarzania warunków, w których osiągane są kwalifikacje. Do pracodawcy należy tylko "ułatwianie" podnoszenia kwalifikacji, przez co należy rozumieć nieodmawianie bez uzasadnionych przyczyn udziału w wybranej przez pracownika formie szkolenia oraz tworzenie pozytywnej atmosfery wobec uczących się pracowników (zob. K. Walczak, Kodeks pracy. Komentarz, 2015).

Zgodnie z art. 103¹ § 1 k.p. przez podnoszenie kwalifikacji zawodowych rozumie się zdobywanie lub uzupełnianie wiedzy i umiejętności przez pracownika, z inicjatywy pracodawcy albo za jego zgodą. Pracownikowi podnoszącemu kwalifikacje zawodowe przysługują:

1. urlop szkoleniowy;
2. zwolnienie z całości lub części dnia pracy, na czas niezbędny, by punktualnie przybyć na obowiązkowe zajęcia oraz na czas ich trwania.

Za czas urlopu szkoleniowego oraz za czas zwolnienia z całości lub części dnia pracy pracownik zachowuje prawo do wynagrodzenia (art. 103¹ § 3 k.p.). Pracodawca może przyznać pracownikowi podnoszącemu kwalifikacje zawodowe dodatkowe świadczenia, w szczególności pokryć opłaty za kształcenie, przejazd, podręczniki i zakwaterowanie (art. 103³ k.p.).

Pracodawca zawiera z pracownikiem podnoszącym kwalifikacje zawodowe umowę określającą wzajemne prawa i obowiązki stron. Umowę zawiera się na piśmie (art. 103[4] § 1 k.p.).

Nie może ona zawierać postanowień mniej korzystnych dla pracownika niż przepisy rozdziału Kodeksu pracy dotyczącego kwalifikacji zawodowych pracowników. Strony nie mają obowiązku zawarcia takiej umowy, jeżeli pracodawca nie zamierza zobowiązać pracownika do pozostawania w zatrudnieniu po ukończeniu podnoszenia kwalifikacji zawodowych.

Pracownik podnoszący kwalifikacje zawodowe:

1. który bez uzasadnionych przyczyn nie podejmie podnoszenia kwalifikacji zawodowych albo przerwie podnoszenie tych kwalifikacji,
2. z którym pracodawca rozwiąże stosunek pracy bez wypowiedzenia z jego winy, w trakcie podnoszenia kwalifikacji zawodowych lub po jego ukończeniu, w terminie określonym w umowie, nie dłuższym niż 3 lata,
3. który w okresie wskazanym w pkt 2 rozwiąże stosunek pracy za wypowiedzeniem,
4. który w okresie wskazanym w pkt 2 rozwiąże stosunek pracy bez wypowiedzenia na podstawie art. 55 lub art. 94³ k.p., mimo braku przyczyn określonych w tych przepisach

• jest obowiązany do zwrotu kosztów poniesionych przez pracodawcę na ten cel z tytułu dodatkowych świadczeń, w wysokości proporcjonalnej do okresu zatrudnienia po ukończeniu podnoszenia kwalifikacji zawodowych lub okresu zatrudnienia w czasie ich podnoszenia.

Sąd Najwyższy – Izba Pracy, Ubezpieczeń Społecznych i Spraw Publicznych w wyroku z dnia 13 marca 2012 r. (II PK 173/11, OSNAPiUS 2013 nr 3-4, poz. 35, str. 125) stwierdził, że w razie wcześniejszego rozwiązania umowy o pracę przez pracownika niż to wynikało z umowy stron, ma zastosowanie zasada proporcjonalnego rozliczania kosztów szkolenia pracownika pokrytych przez pracodawcę (art. 103⁵ k.p.; poprzednio § 6 ust. 2 rozporządzenia Ministra Edukacji Narodowej oraz Ministra Pracy i Polityki Społecznej, Ministra Edukacji Narodowej oraz Ministra Pracy i Polityki Socjalnej z dnia 12 października 1993 r. w sprawie zasad i warunków podnoszenia kwalifikacji zawodowych i wykształcenia ogólnego dorosłych, Dz.U. Nr 103, poz. 472 ze zm.).

W opisanym stanie faktycznym zawarta została umowa pomiędzy pracownikiem a zakładem pracy, określająca wzajemne prawa i obowiązki stron, przy czym umowa ta przewiduje, że pracownik nie zostaje skierowany przez zakład pracy do odbywania dokształcania, a jedynie zakład pracy finansuje jego szkolenia. Pracownik w umowie tej zobowiązał się, iż w trakcie nauki oraz po jej ukończeniu w terminie określonym w umowie (2 lata), będzie pozostawał w stosunku pracy z pracodawcą, a w razie jego rozwiązania jest obowiązany do zwrotu kosztów poniesionych przez zakład pracy na jego naukę. Z umowy wynika obowiązek zwrotu poniesionych pełnych kosztów.

Reasumując, zawarcie umowy o dokształcanie z pracodawcą powoduje, że w przedstawionym stanie faktycznym pracownik zobowiązany jest do zwrotu części kosztów poniesionych przez pracodawcę, proporcjonalnie od daty ukończenia poszczególnego kursu do końca okresu trzyletniego, z uwzględnieniem czasu przepracowanego po zakończeniu kursu. Co prawda umowa nie wymienia ani jaki jest kurs za który płaci pracodawca, ani wysokość opłaty za ten kurs, choć tego rodzaju informacje powinny znaleźć się w takiej umowie, ale może się Pan bronić tym, że kurs taki nie został sfinansowany przez pracodawcę, albo że nie został on objęty tą umową, stąd nie ma Pan obowiązku zwrotu kosztów dokształcania. To na pracodawcy będzie ciążył obowiązek wykazania tych elementów. Niestety wystawił Pan weksel, więc w pracodawca będzie mógł go uzupełnić, wówczas Pan będzie musiał się bronić zarzutem, że został on uzupełniony niezgodnie z Pana wolą jako wystawcy weksla.

Podstawa prawna:
[art. 174 pkt 6, 103¹-103⁶ ustawy z dnia 26 czerwca 1974 r. – Kodeks pracy (Dz.U. Nr 24, poz. 141 ze zm.)]