Spis treści
Obowiązek szacunku
Zgodnie z normą art. 87 Kodeksu rodzinnego i opiekuńczego, rodzice i dzieci mają obowiązek okazywania sobie wzajemnego szacunku i wspierania się. Obowiązek ten jest niezależny od kwestii władzy rodzicielskiej. Oznacza to, że do wzajemnego szacunku i wspierania się obowiązane są dzieci, które nie podlegają już władzy rodzicielskiej rodziców. Wyżej opisany obowiązek rodzinny spoczywa zarówno na dzieciach, jak i na rodzicach. W Kodeksie rodzinnym i opiekuńczym brak przepisu, który ustanawiałby sankcję za niedopełnienie powyższych obowiązków, które maja nie tylko charakter moralny, ale i prawny.
Przyczyny wydziedziczenia w świetle Kodeksu cywilnego
Kwestie wydziedziczenia reguluje art. 1008 Kodeksu cywilnego. Spadkodawca może w testamencie pozbawić zstępnych, małżonka i rodziców zachowku (wydziedziczenie), jeżeli uprawniony do zachowku:
- wbrew woli spadkodawcy postępuje uporczywie w sposób sprzeczny z zasadami współżycia społecznego;
- dopuścił się względem spadkodawcy albo jednej z najbliższych mu osób umyślnego przestępstwa przeciwko życiu, zdrowiu lub wolności albo rażącej obrazy czci;
- uporczywie nie dopełnia względem spadkodawcy obowiązków rodzinnych.
Uporczywe niedopełnianie obowiązków rodzinnych względem spadkodawcy
Przyczyna wydziedziczenia wymieniona w art. 1008 pkt 3 k.c. polega na uporczywym niedopełnianiu względem spadkodawcy obowiązków rodzinnych. Zachowanie takie odnosić się musi do osoby spadkodawcy i dotyczyć niedopełniania obowiązków rodzinnych właśnie względem niego. Uporczywe niedopełnianie obowiązków rodzinnych oznacza długotrwałe, świadome, zawinione ignorowanie takich obowiązków. Doktryna podaje liczne przykłady takiego zachowania, jak np.: niewykonywanie obowiązku alimentacyjnego, nieudzielanie opieki, brak pomocy w chorobie. Jednak co więcej – zachowanie takie musi nosić cechy uporczywości, czyli być długotrwałe lub wielokrotne. W pojęciu "zaniedbywanie wobec spadkodawcy obowiązków rodzinnych", o którym mowa w art. 1008 pkt 3 k.c., mieści się również takie zachowanie, które prowadzi do faktycznego zerwania ze spadkodawcą kontaktów rodzinnych i ustania więzi uczuciowej, normalnej w stosunkach rodzinnych. Ocena, czy spadkobierca naruszył obowiązki wynikające ze stosunków rodzinnych należy wyłącznie do spadkodawcy (zob. wyrok SA w Warszawie z dnia 22 stycznia 2013 r., sygn. akt VI ACa 978/12; wyrok SO we Wrocławiu z dnia 24 czerwca 2013 r., sygn. akt I C 284/12; wyrok SA w Szczecinie z dnia 4 kwietnia 2014 r., sygn. akt I ACa 887/12).
Przyczyna wydziedziczenia uprawnionego do zachowku powinna wynikać z treści testamentu (art. 1009 k.c.). Dlatego w razie sporządzenia przez spadkodawcę testamentu zawierającego postanowienie o wydziedziczeniu należy pamiętać, że przyczyna wydziedziczenia powinna zostać w testamencie skonkretyzowana, sprecyzowana, jednoznacznie sformułowana i opisana (wyrok SO we Wrocławiu z dnia 24 czerwca 2013 r., sygn. akt I C 284/12).
Podsumowanie
Art. 87 Kodeksu rodzinnego i opiekuńczego kreuje obowiązek rodzinny rodziców i dzieci polegający na wzajemnym szacunku i wspieraniu się. Niedopełnienie tego obowiązku – gdy ma charakter uporczywy – może stanowić (w świetle art. 1008 pkt 3 Kodeksu cywilnego) podstawę wydziedziczenia. Wydziedziczenie ma charakter sankcyjny. Jak wskazuje się w orzecznictwie, ten sankcyjny charakter wydziedziczenia od zachowku, dla ustalenia przesłanki uporczywego niedopełniania względem spadkodawcy obowiązków rodzinnych (art. 1008 pkt 3 k.c.), wymaga stwierdzenia nieprawidłowego, zawinionego postępowania uprawnionego o kwalifikowanej cesze "uporczywości", czyli musi być ono długotrwałe bądź wielokrotne i podlegać obiektywnej negatywnej ocenie z punktu widzenia obowiązków wyznaczonych przepisami prawa, zwyczajami, zasadami współżycia społecznego (zob. wyrok SA w Warszawie z dnia 24 listopada 2011 r., sygn. akt I ACa 524/11).
Podstawa prawna:
Art. 87 ustawy z dnia 25 lutego 1964 roku – Kodeks rodzinny i opiekuńczy (t.j.Dz.U. z 2020 r., poz. 1359).
Art. 1008, art. 1009 ustawy z dnia 23 kwietnia 1964 r. – Kodeks cywilny (t.j. Dz.U. z 2020 r., poz. 1740).
