Spis treści
Kilka powodów na unieważnienie związku
Na wstępnie powinniśmy pamiętać, że zawarcie małżeństwa w sytuacji, gdy istnieją ku temu prawne przeszkody nie powoduje z mocy samego prawa nieważności takiego związku. Jest on ważny do momentu jego unieważnienia, decydująca rola przypada więc konkretnie wymienionym w KRiO osobom, które mogą wystąpić z takim żądaniem do sądu. Brak pozwu w przedmiocie unieważnienia małżeństwa, a w zasadzie prawomocnego wyroku unieważniającego taki związek, skutkuje całkowitą legalnością zawartego związku. Teoretycznie zatem istnieje możliwość, że nieprawidłowo zawarte małżeństwo może być ważne przez wiele lat.
Wiek
Pierwszą konieczną przesłanką wpływającą na ważność zawieranego związku jest osiągnięcie odpowiedniego wieku przez narzeczonych – zasadniczo jest to wymóg osiągnięcia 18 roku życia, przy czym w wyjątkowych sytuacjach (np. jeśli kobieta jest w ciąży), sąd rodzinny może zezwolić na zawarcie małżeństwa przez dziewczynę, która nie ma co prawda 18 lat, lecz ukończyła 16 rok życia. Również i takie małżeństwo może zostać unieważnione. Zgodnie z treścią art. 10 § 2 i 3 KRiO, unieważnienia małżeństwa zawartego przez mężczyznę, który nie ukończył lat osiemnastu, oraz przez kobietę, która nie ukończyła lat szesnastu albo bez zezwolenia sądu zawarła małżeństwo po ukończeniu lat szesnastu, lecz przed ukończeniem lat osiemnastu, może żądać każdy z małżonków. Nie można jednak unieważnić małżeństwa z powodu braku przepisanego wieku, jeżeli małżonek przed wytoczeniem powództwa ten wiek osiągnął. Jak podkreśla Sąd Najwyższy w wyroku z dnia 23 kwietnia 1968 r. (sygn. akt II CR 77/68), powyższy przepis wyłącza legitymację czynną męża do wystąpienia z powództwem o unieważnienie małżeństwa z powodu braku przepisanego wieku w wypadku zajścia żony w ciążę – niezależnie od tego, czy fakt ten nastąpił przed czy po zawarciu małżeństwa, byleby ciąża istniała w czasie trwania małżeństwa.
Ubezwłasnowolnienie
Kolejną możliwością unieważnienia małżeństwa jest sytuacja, gdy związek został zawarty przez co najmniej jedną osobę ubezwłasnowolnioną całkowicie. Unieważnienia małżeństwa z powodu ubezwłasnowolnienia może żądać każdy z małżonków. Nie można jednak unieważnić małżeństwa z powodu ubezwłasnowolnienia, jeżeli ubezwłasnowolnienie zostało uchylone.
Choroba psychiczna
Następną przeszkodą prawną przy zawarciu małżeństwa jest choroba psychiczna bądź niedorozwój umysłowy co najmniej jednego z nupturientów. Jeżeli mimo tego dojdzie do zawarcia związku, unieważnienia małżeństwa w takiej sytuacji może żądać każdy z małżonków. Nie można jednak unieważnić małżeństwa z powodu choroby psychicznej jednego z małżonków po ustaniu tej choroby. Możliwość unieważnienia małżeństwa jest zatem uzależniona od konkretnych okoliczności. Jak podkreśla Sąd Najwyższy w wyroku z dnia 9 lipca 2007 r. (sygn. akt IV CKN 327/01), przesłanką unieważnienia małżeństwa, zgodnie z art. 12 KRiO, jest choroba psychiczna małżonka, istniejąca w dacie zawarcia związku, a sformułowanie "osoba dotknięta chorobą psychiczną" oznacza osobę, u której choroba ta występowała i została stwierdzona w chwili zawarcia małżeństwa. Późniejsze, to jest po zawarciu małżeństwa, popadniecie w chorobę psychiczną nie stwarza natomiast możliwości unieważnienia małżeństwa. Równocześnie, jeżeli nie występują objawy choroby psychicznej to nie można mówić o jej istnieniu.
Uwaga!
Jeśli chcesz szybko i poprawnie przygotować Pozew o unieważnienie małżeństwa
przejdź do formularza »
Dwa małżeństwa
Szansa na unieważnienie małżeństwa pojawia się także, gdy jeden z małżonków pozostaje już w uprzednio zawartym związku. Tym samy jest to sytuacja bigamii – podwójnego małżeństwa, które dla przypomnienia jest w polskim systemie prawnym całkowicie niedozwolone. Unieważnienia małżeństwa z powodu pozostawania przez jednego z małżonków w poprzednio zawartym związku małżeńskim może żądać każdy, kto ma w tym interes prawny – krąg osób uprawnionych do wysunięcia takiego żądania jest zatem dosyć szeroki, nie jest ograniczony bowiem tylko do samych małżonków. Przez interes prawny rozumieć należy nie tylko interes natury majątkowej, ale przede wszystkim interes ściśle osobisty. Nie ulega wątpliwości, że interes prawny natury osobistej w unieważnieniu małżeństwa zawartego przez ojca z osobą trzecią w czasie trwania pierwszego związku małżeńskiego posiada również dziecko pochodzące z pierwszego małżeństwa. Interes prawny dziecka leży tu w utrzymaniu wyłącznej przynależności ojca do rodziny dziecka i usunięciu z kręgu najbliższych ojca osoby trzeciej. Nie można jednak unieważnić małżeństwa z powodu pozostawania przez jednego z małżonków w poprzednio zawartym związku małżeńskim, jeżeli poprzednie małżeństwo ustało lub zostało unieważnione, chyba że ustanie tego małżeństwa nastąpiło przez śmierć osoby, która zawarła ponownie małżeństwo pozostając w poprzednio zawartym związku małżeńskim. Pamiętajmy, że małżeństwo bigamiczne zawarte mimo podstawy do jego unieważnienia określonej w art. 13 KRiO rodzi wszelkie skutki "ważnego" związku małżeńskiego, aż do chwili uprawomocnienia wyroku orzekającego jego unieważnienie.
Małżeństwo krewnych
Kolejne możliwości unieważnienia małżeństwa pojawiają się, gdy związek zostanie zawarty przez najbliższych krewnych lub przysposabiającego z przysposobionym. Unieważnienia małżeństwa z powodu pokrewieństwa między małżonkami może żądać każdy, kto ma w tym interes prawny. Unieważnienia małżeństwa z powodu powinowactwa między małżonkami może żądać każdy z małżonków. Unieważnienia małżeństwa z powodu stosunku przysposobienia między małżonkami może żądać każdy z małżonków. Nie można jednak unieważnić małżeństwa z powodu stosunku przysposobienia między małżonkami, jeżeli stosunek ten ustał.
Do unieważnienia potrzebny wniosek
Zgodnie z treścią art. 15(1) KRiO, małżeństwo może być unieważnione, jeżeli oświadczenie o wstąpieniu w związek małżeński zostało złożone:
- przez osobę, która z jakichkolwiek powodów znajdowała się w stanie wyłączającym świadome wyrażenie woli;
- pod wpływem błędu co do tożsamości drugiej strony;
- pod wpływem bezprawnej groźby drugiej strony lub osoby trzeciej, jeżeli z okoliczności wynika, że składający oświadczenie mógł się obawiać, że jemu samemu lub innej osobie grozi poważne niebezpieczeństwo osobiste.
Unieważnienia małżeństwa z powodu powyższych okoliczności może żądać małżonek, który złożył oświadczenie dotknięte wadą. Nie można przy tym żądać unieważnienia małżeństwa po upływie sześciu miesięcy od ustania stanu wyłączającego świadome wyrażenie woli, od wykrycia błędu lub ustania obawy wywołanej groźbą – a w każdym wypadku po upływie lat trzech od zawarcia małżeństwa.
W razie zawarcia małżeństwa przez pełnomocnika mocodawca może żądać unieważnienia małżeństwa, jeżeli brak było zezwolenia sądu na złożenie oświadczenia o wstąpieniu w związek małżeński przez pełnomocnika albo jeżeli pełnomocnictwo było nieważne lub skutecznie odwołane. Jednakże nie można z tego powodu żądać unieważnienia małżeństwa, jeżeli małżonkowie podjęli wspólne pożycie.
Pamiętajmy, że nie można unieważnić małżeństwa po jego ustaniu. Nie dotyczy to jednak unieważnienia z powodu pokrewieństwa między małżonkami oraz z powodu pozostawania przez jednego z małżonków w chwili zawarcia małżeństwa w zawartym poprzednio związku małżeńskim. Jeżeli jeden z małżonków wytoczył powództwo o unieważnienie małżeństwa, unieważnienie może nastąpić także po śmierci drugiego małżonka, na którego miejsce w procesie wstępuje kurator ustanowiony przez sąd. W razie śmierci małżonka, który wytoczył powództwo o unieważnienie małżeństwa, unieważnienia mogą dochodzić jego zstępni (dzieci, wnuki, prawnuki itp.). Orzekając unieważnienie małżeństwa, sąd orzeka także, czy i który z małżonków zawarł małżeństwo w złej wierze. Za będącego w złej wierze uważa się małżonka, który w chwili zawarcia małżeństwa wiedział o okoliczności stanowiącej podstawę jego unieważnienia.
Koszty unieważnienia i właściwy sąd
Sprawy o unieważnienie małżeństwa należą do sądu okręgowego w którego okręgu małżonkowie mieli ostatnie wspólne miejsce zamieszkania. Pod warunkiem jednak, że w tym okręgu nadal stale przebywa chociaż jedno z nich. Gdy jednak żadne z małżonków nie mieszka w tym okręgu, wtedy właściwym jest sad miejsca zamieszkania pozwanego. A gdy i takiego nie można ustalić – miejsca zamieszkania powoda. Opłata od pozwu jest stała i wynosi 200 zł. Na zakończenie pamiętajmy, że powództwo w przedmiotowej sprawie może wnieść także prokurator – w takiej sytuacji stronami pozwanymi będą oboje małżonkowie.
Podstawa prawna:
[Kodeks rodzinny i opiekuńczy (Dz.U. z 2012 r. Nr 788 j.t.)]
