Podstawowym aktem prawnym regulującym kwestię ubezpieczenia zdrowotnego jest ustawa z dnia 27 sierpnia 2004 r. o świadczeniach opieki zdrowotnej finansowanych ze środków publicznych. Zgodnie z jej zapisami, do korzystania ze świadczeń opieki zdrowotnej finansowanych ze środków publicznych na zasadach określonych w ustawie mają prawo:
- osoby objęte powszechnym – obowiązkowym i dobrowolnym ubezpieczeniem zdrowotnym;
- inne, niż ubezpieczeni, osoby posiadające obywatelstwo polskie i posiadające miejsce zamieszkania na terytorium Rzeczypospolitej Polskiej, które spełniają kryterium dochodowe, o którym mowa w art. 8 ustawy z dnia 12 marca 2004 r. o pomocy społecznej, co do których nie stwierdzono okoliczności, o której mowa w art. 12 tej ustawy, na zasadach i w zakresie określonych dla ubezpieczonych,
- inne, niż wymienione powyżej, osoby posiadające obywatelstwo polskie:
– które nie ukończyły 18. roku życia, lub
– posiadające miejsce zamieszkania na terytorium Rzeczypospolitej Polskiej, które są w okresie ciąży, porodu lub połogu.
Obowiązkowe ubezpieczenie zdrowotne obejmuje przede wszystkim osoby wykonując pracę na podstawie stosunku pracy. Będą to zatem osoby zatrudnione w oparciu o umowę o pracę, powołanie, wybór, mianowanie lub spółdzielczą umowę o pracę. Obowiązek ubezpieczeniowy powstaje także w odniesieniu do podmiotów prowadzących własną pozarolniczą działalność gospodarczą oraz osób z nimi współpracujących. Podstawą do objęcia obowiązkowym ubezpieczeniem zdrowotnym jest także umowa zlecenie, w przypadku zaś umowy o dzieło ubezpieczenie jest dobrowolne (chyba, ze umowa taka została zawarta z własnym pracodawcą lub będzie wykonywana na jego rzecz). Emeryci i renciści również należą do kategorii osób objętych obowiązkowym ubezpieczeniem zdrowotnym, podobnie jak studenci czy dzieci osób ubezpieczonych, policjanci, funkcjonariusze Agencji Bezpieczeństwa Wewnętrznego, funkcjonariusze Agencji Wywiadu, funkcjonariusze Centralnego Biura Antykorupcyjnego, funkcjonariusze Służby Kontrwywiadu Wojskowego, funkcjonariusze Służby Wywiadu Wojskowego, funkcjonariusze Biura Ochrony Rządu, funkcjonariusze Straży Granicznej, funkcjonariusze Służby Celnej, funkcjonariusze Służby Więziennej, funkcjonariusze Państwowej Straży Pożarnej. Katalog osób objętych obowiązkowym ubezpieczeniem zdrowotnym jest bardzo szeroki, stąd tez powyższe wyliczenie jest jedynie przykładowe.
Ustawodawca przewidział możliwość dobrowolnego ubezpieczenia zdrowotnego, dotyczy to w szczególności osób, które pozostają bez pracy i nie są zarejestrowane w urzędzie pracy, a także osób wykonujących pracę na podstawie umowy o dzieło. Zgodnie z treścią art. 68 omawianej ustawy, dobrowolne ubezpieczenie następuje na podstawie pisemnego wniosku złożonego w Funduszu, jeżeli osoba chcąca się ubezpieczyć ma miejsce zamieszkania na terytorium Rzeczypospolitej Polskiej. Osoba zostaje objęta ubezpieczeniem zdrowotnym z dniem określonym w umowie zawartej przez tę osobę z Funduszem, a przestaje być nim objęta z dniem rozwiązania umowy lub po upływie miesiąca nieprzerwanej zaległości w opłacaniu składek.
