Ze skargą indywidualną do Europejskiego Trybunału Praw Człowieka może wystąpić jedynie uprawniony podmiot. Zgodnie z treścią art. 34 EKPC, Trybunał może przyjmować skargi każdej osoby, organizacji pozarządowej lub grupy jednostek, która uważa, że stała się ofiarą naruszenia przez jedną z Wysokich Układających się Stron praw zawartych w Konwencji lub jej protokołach. Wysokie Układające się Strony zobowiązują się nie przeszkadzać w żaden sposób skutecznemu wykonywaniu tego prawa.
Konwencja o Ochronie Praw Człowieka i Obywatela nie tworzy bez podstawy prawnej w Umawiającym się Państwie żadnych nowych praw lecz tylko gwarantuje, według przyjętych w niej, a zaakceptowanych przez sygnatariuszy standardów, ochronę praw już przyznanych w prawie krajowym, których elementem są prawa i wolności zapisane w Konwencji. Z mocy wskazanego artykułu na państwie sygnatariuszu (jego władzach publicznych, także sądach) ciążą prawne obowiązki zapewnienia każdemu człowiekowi, podlegającemu jego jurysdykcji praw i wolności gwarantowanych Konwencją. Nieprzestrzeganie przez państwo tego katalogu praw i wolności, skutkuje jego odpowiedzialnością za dokonane naruszenia w ramach przewidzianego Konwencją (art. 19 i art. 34) mechanizmu skarg do Europejskiego Trybunału Praw Człowieka w Strasburgu. Funkcją sądów jako organów wymiaru sprawiedliwości jest przede wszystkim weryfikacja dowodów przedstawionych przez oskarżenie, tak pod względem formalnym, jak i merytorycznym, nie zaś ich gromadzenie, poszukiwanie i powoływanie, czy też "naprawianie" – nawet wówczas, gdy przeprowadzano je w drodze tzw. sądowych czynności postępowania przygotowawczego. Jedynie niewielkie i nie mające charakteru uchybienia istotnego w tym zakresie mogą uzasadniać podejmowanie tych czynności przez sąd, czy to z urzędu, czy inicjatywy stron.
Wniesienie skargi jest pierwszym krokiem, który inicjuje postępowanie przed ETPC. Trybunał może rozpatrywać sprawę dopiero po wyczerpaniu wszystkich środków odwoławczych, przewidzianych prawem wewnętrznym, zgodnie z powszechnie uznanymi zasadami prawa międzynarodowego, i jeśli sprawa została wniesiona w ciągu sześciu miesięcy od daty podjęcia ostatecznej decyzji. Trybunał nie rozpatruje żadnej skargi , która:
- jest anonimowa lub
- jest co do istoty identyczna ze sprawą już rozpatrzoną przez Trybunał lub ze sprawą, która została poddana innej międzynarodowej procedurze dochodzenia lub rozstrzygnięcia, i jeśli skarga nie zawiera nowych, istotnych informacji.
Pamiętajmy także, że Trybunał uznaje za niedopuszczalną każdą skargę indywidualną, jeśli uważa, że :
- skarga nie daje się pogodzić z postanowieniami Konwencji lub jej Protokołów, jest w sposób oczywisty nieuzasadniona lub stanowi nadużycie prawa do skargi; lub
- skarżący nie doznał znaczącego uszczerbku, chyba że poszanowanie praw człowieka w rozumieniu Konwencji i jej Protokołów wymaga rozpatrzenia przedmiotu skargi oraz pod warunkiem, że żadna sprawa, która nie została należycie rozpatrzona przez sąd krajowy, nie może być odrzucona na tej podstawie.
ETPC odrzuci każdą skargę, którą uzna za niedopuszczalną w myśl powyższych regulacji, może przy tym zdecydować o tym w każdej fazie postępowania.
Trybunał rozpatruje sprawę z udziałem przedstawicieli stron i, jeśli zachodzi potrzeba, podejmuje dochodzenie, a zainteresowane Wysokie Układające się Strony udzielą dla jego skutecznego przeprowadzenia wszelkich niezbędnych ułatwień. Na każdym etapie postępowania Trybunał może postawić się do dyspozycji zainteresowanych stron celem polubownego załatwienia sprawy na zasadach poszanowania praw człowieka w rozumieniu Konwencji i jej Protokołów. Jeśli stwierdzi, że nastąpiło naruszenie Konwencji lub jej protokołów, oraz jeśli prawo wewnętrzne zainteresowanej Wysokiej Układającej się Strony pozwala tylko na częściowe usunięcie konsekwencji tego naruszenia, Trybunał orzeka, gdy zachodzi potrzeba, słuszne zadośćuczynienie pokrzywdzonej stronie.
Na zakończenie powróćmy jeszcze do kwestii zainicjowania postępowania przed ETPC. Jak była już mowa niezbędnym w tym celu jest wniesienie skargi, która pamiętajmy jest całkowicie wolna od opłat. Podstawę prawną skargi mogą stanowić zarzuty dotyczące tylko i wyłącznie naruszenia Europejskiej Konwencji Praw Człowieka lub jej Protokołów dodatkowych, ratyfikowanych przez Państwo-Stronę Konwencji. Przysługuje ona wyłącznie, gdy skarżący uważa, że stał się ofiarą naruszenia przez Państwo praw zawartych w Europejskiej Konwencji. Skarga może dotyczyć tylko takich naruszeń Konwencji (zdarzeń), które miały miejsce po ratyfikacji Europejskiej Konwencji przez Państwo pozwane. Przed wniesieniem skargi do Trybunału konieczne jest wyczerpanie krajowych środków odwoławczych, zgodnie z przepisami prawa polskiego. Skargę można wnieść w terminie sześciu miesięcy od daty wydania ostatecznej decyzji w sprawie – pamiętajmy przy tym, że tak oznaczony termin nie podlega przedłużeniu czy przywróceniu.
